Publius Ovidius Naso

METAMORPHOSES - Verwandlungen

LIBER XV - lateinisch

1. Numa (1-487), 2. Myscelus (12-59), 3. Pythagoras (60-478), 4. Egeria, Hippolytus (479-551), 5. Tages (552-559), 6. Romulus' Speer (560-564), 7. Cipus (565-621), 8. Aesculapius (622-744), 9. Apotheose Caesars (745-851), 10. Lob des Augustus (852-870), 11. Sphragis (Epilog) (871-879)


Klicken Sie, um zwischen Originaltext und Übersetzung zu wechseln, die (rot unterlegte) Verszahl an!
	1. Numa (1-487)
1	Quaeritur interea qui tantae pondera molis sustineat tantoque queat succedere regi: destinat imperio clarum praenuntia veri fama Numam; non ille satis cognosse Sabinae
5	gentis habet ritus, animo maiora capaci concipit et, quae sit rerum natura, requirit. huius amor curae patria Curibusque relictis fecit ut Herculei penetraret ad hospitis urbem. Graia quis Italicis auctor posuisset in oris
10	moenia, quaerenti sic e senioribus unus rettulit indigenis, veteris non inscius aevi:
	2. Myscelus (12-59)
	'dives ab Oceano bobus Iove natus Hiberis litora felici tenuisse Lacinia cursu fertur, et armento teneras errante per herbas
15	ipse domum magni nec inhospita tecta Crotonis intrasse et requie longum relevasse laborem atque ita discedens, "aevo" dixisse "nepotum hic locus urbis erit," promissaque vera fuerunt. nam fuit Argolico generatus Alemone quidam
20	Myscelus, illius dis acceptissimus aevi. hunc super incumbens pressum gravitate soporis claviger adloquitur: "patrias, age, desere sedes; i, pete diversi lapidosas Aesaris undas!" et, nisi paruerit, multa ac metuenda minatur;
25	post ea discedunt pariter somnusque deusque surgit Alemonides tacitaque recentia mente visa refert, pugnatque diu sententia secum: numen abire iubet, prohibent discedere leges, poenaque mors posita est patriam mutare volenti.
30	candidus Oceano nitidum caput abdiderat Sol, et caput extulerat densissima sidereum Nox: visus adesse idem deus est eademque monere et, nisi paruerit, plura et graviora minari. pertimuit patriumque simul transferre parabat
35	in sedes penetrale novas: fit murmur in urbe, spretarumque agitur legum reus, utque peracta est causa prior, crimenque patet sine teste probatum, squalidus ad superos tollens reus ora manusque "o cui ius caeli bis sex fecere labores,
40	fer, precor" inquit "opem! nam tu mihi criminis auctor." mos erat antiquus niveis atrisque lapillis, his damnare reos, illis absolvere culpa; tunc quoque sic lata est sententia tristis, et omnis calculus inmitem demittitur ater in urnam:
45	quae simul effudit numerandos versa lapillos, omnibus e nigro color est mutatus in album, candidaque Herculeo sententia numine facta solvit Alemoniden: grates agit ille parenti Amphitryoniadae ventisque faventibus aequor
50	navigat Ionium Sallentinumque Neretum praeterit et Sybarin Lacedaemoniumque Tarentum Sirinosque sinus Crimisenque et Iapygis arva, vixque pererratis, quae spectant aequora, terris, invenit Aesarei fatalia fluminis ora
55	nec procul hinc tumulum, sub quo sacrata Crotonis ossa tegebat humus, iussaque ibi moenia terra condidit et nomen tumulati traxit in urbem.' talia constabat certa primordia fama esse loci positaeque Italis in finibus urbis.
	3. Pythagoras (60-478)
60	Vir fuit hic ortu Samius, sed fugerat una et Samon et dominos odioque tyrannidis exul sponte erat isque licet caeli regione remotos mente deos adiit et, quae natura negabat visibus humanis, oculis ea pectoris hausit,
65	cumque animo et vigili perspexerat omnia cura, in medium discenda dabat coetusque silentum dictaque mirantum magni primordia mundi et rerum causas et, quid natura, docebat, quid deus, unde nives, quae fulminis esset origo,
70	Iuppiter an venti discussa nube tonarent, quid quateret terras, qua sidera lege mearent, et quodcumque latet, primusque animalia mensis arguit inponi, primus quoque talibus ora docta quidem solvit, sed non et credita, verbis:
75	'Parcite, mortales, dapibus temerare nefandis corpora! sunt fruges, sunt deducentia ramos pondere poma suo tumidaeque in vitibus uvae, sunt herbae dulces, sunt quae mitescere flamma mollirique queant; nec vobis lacteus umor
80	eripitur, nec mella thymi redolentia florem: prodiga divitias alimentaque mitia tellus suggerit atque epulas sine caede et sanguine praebet. carne ferae sedant ieiunia, nec tamen omnes: quippe equus et pecudes armentaque gramine vivunt;
85	at quibus ingenium est inmansuetumque ferumque, Armeniae tigres iracundique leones cumque lupis ursi, dapibus cum sanguine gaudent. heu quantum scelus est in viscera viscera condi ingestoque avidum pinguescere corpore corpus
90	alteriusque animans animantis vivere leto! scilicet in tantis opibus, quas, optima matrum, terra parit, nil te nisi tristia mandere saevo vulnera dente iuvat ritusque referre Cyclopum, nec, nisi perdideris alium, placare voracis
95	et male morati poteris ieiunia ventris! 'At vetus illa aetas, cui fecimus aurea nomen, fetibus arboreis et, quas humus educat, herbis fortunata fuit nec polluit ora cruore. tunc et aves tutae movere per aera pennas,
100	et lepus inpavidus mediis erravit in arvis, nec sua credulitas piscem suspenderat hamo: cuncta sine insidiis nullamque timentia fraudem plenaque pacis erant. postquam non utilis auctor victibus invidit, quisquis fuit ille, leonum
105	corporeasque dapes avidum demersit in alvum, fecit iter sceleri, primoque e caede ferarum incaluisse potest maculatum sanguine ferrum (idque satis fuerat) nostrumque petentia letum corpora missa neci salva pietate fatemur:
110	sed quam danda neci, tam non epulanda fuerunt. 'Longius inde nefas abiit, et prima putatur hostia sus meruisse mori, quia semina pando eruerit rostro spemque interceperit anni; vite caper morsa Bacchi mactandus ad aras
115	ducitur ultoris: nocuit sua culpa duobus! quid meruistis oves, placidum pecus inque tuendos natum homines, pleno quae fertis in ubere nectar, mollia quae nobis vestras velamina lanas praebetis vitaque magis quam morte iuvatis?
120	quid meruere boves, animal sine fraude dolisque, innocuum, simplex, natum tolerare labores? inmemor est demum nec frugum munere dignus, qui potuit curvi dempto modo pondere aratri ruricolam mactare suum, qui trita labore
125	illa, quibus totiens durum renovaverat arvum, quot dederat messes, percussit colla securi. nec satis est, quod tale nefas committitur: ipsos inscripsere deos sceleri numenque supernum caede laboriferi credunt gaudere iuvenci!
130	victima labe carens et praestantissima forma (nam placuisse nocet) vittis insignis et auro sistitur ante aras auditque ignara precantem inponique suae videt inter cornua fronti, quas coluit, fruges percussaque sanguine cultros
135	inficit in liquida praevisos forsitan unda. protinus ereptas viventi pectore fibras inspiciunt mentesque deum scrutantur in illis; inde (fames homini vetitorum tanta ciborum) audetis vesci, genus o mortale! quod, oro,
140	ne facite, et monitis animos advertite nostris! cumque boum dabitis caesorum membra palato, mandere vos vestros scite et sentite colonos. 'Et quoniam deus ora movet, sequar ora moventem rite deum Delphosque meos ipsumque recludam
145	aethera et augustae reserabo oracula mentis: magna nec ingeniis investigata priorum quaeque diu latuere, canam; iuvat ire per alta astra, iuvat terris et inerti sede relicta nube vehi validique umeris insistere Atlantis
150	palantesque homines passim et rationis egentes despectare procul trepidosque obitumque timentes sic exhortari seriemque evolvere fati! O genus attonitum gelidae formidine mortis, quid Styga, quid tenebras et nomina vana timetis,
155	materiem vatum, falsi terricula mundi? corpora, sive rogus flamma seu tabe vetustas abstulerit, mala posse pati non ulla putetis! morte carent animae semperque priore relicta sede novis domibus vivunt habitantque receptae:
160	ipse ego (nam memini) Troiani tempore belli Panthoides Euphorbus eram, cui pectore quondam haesit in adverso gravis hasta minoris Atridae; cognovi clipeum, laevae gestamina nostrae, nuper Abanteis templo Iunonis in Argis!
165	omnia mutantur, nihil interit: errat et illinc huc venit, hinc illuc, et quoslibet occupat artus spiritus eque feris humana in corpora transit inque feras noster, nec tempore deperit ullo, utque novis facilis signatur cera figuris
170	nec manet ut fuerat nec formam servat eandem, sed tamen ipsa eadem est, animam sic semper eandem esse, sed in varias doceo migrare figuras. ergo, ne pietas sit victa cupidine ventris, parcite, vaticinor, cognatas caede nefanda
175	exturbare animas, nec sanguine sanguis alatur! Et quoniam magno feror aequore plenaque ventis vela dedi: nihil est toto, quod perstet, in orbe. cuncta fluunt, omnisque vagans formatur imago; ipsa quoque adsiduo labuntur tempora motu,
180	non secus ac flumen; neque enim consistere flumen nec levis hora potest: sed ut unda inpellitur unda urgeturque prior veniente urgetque priorem, tempora sic fugiunt pariter pariterque sequuntur et nova sunt semper; nam quod fuit ante, relictum est,
185	fitque, quod haut fuerat, momentaque cuncta novantur. Cernis et emensas in lucem tendere noctes, et iubar hoc nitidum nigrae succedere nocti; nec color est idem caelo, cum lassa quiete cuncta iacent media cumque albo Lucifer exit
190	clarus equo rursusque alius, cum praevia lucis tradendum Phoebo Pallantias inficit orbem. ipse dei clipeus, terra cum tollitur ima, mane rubet, terraque rubet cum conditur ima, candidus in summo est, melior natura quod illic
195	aetheris est terraeque procul contagia fugit. nec par aut eadem nocturnae forma Dianae esse potest umquam semperque hodierna sequente, si crescit, minor est, maior, si contrahit orbem. Quid? non in species succedere quattuor annum
200	adspicis, aetatis peragentem imitamina nostrae? nam tener et lactens puerique simillimus aevo vere novo est: tunc herba recens et roboris expers turget et insolida est et spe delectat agrestes; omnia tunc florent, florumque coloribus almus
205	ludit ager, neque adhuc virtus in frondibus ulla est. transit in aestatem post ver robustior annus fitque valens iuvenis: neque enim robustior aetas ulla nec uberior, nec quae magis ardeat, ulla est. excipit autumnus, posito fervore iuventae
210	maturus mitisque inter iuvenemque senemque temperie medius, sparsus quoque tempora canis. inde senilis hiems tremulo venit horrida passu, aut spoliata suos, aut, quos habet, alba capillos. 'Nostra quoque ipsorum semper requieque sine ulla
215	corpora vertuntur, nec quod fuimusve sumusve, cras erimus; fuit illa dies, qua semina tantum spesque hominum primae matris latitavimus alvo: artifices natura manus admovit et angi corpora visceribus distentae condita matris
220	noluit eque domo vacuas emisit in auras. editus in lucem iacuit sine viribus infans; mox quadrupes rituque tulit sua membra ferarum, paulatimque tremens et nondum poplite firmo constitit adiutis aliquo conamine nervis.
225	inde valens veloxque fuit spatiumque iuventae transit et emeritis medii quoque temporis annis labitur occiduae per iter declive senectae. subruit haec aevi demoliturque prioris robora: fletque Milon senior, cum spectat inanes
230	illos, qui fuerant solidorum mole tororum Herculeis similes, fluidos pendere lacertos; flet quoque, ut in speculo rugas adspexit aniles, Tyndaris et secum, cur sit bis rapta, requirit. tempus edax rerum, tuque, invidiosa vetustas,
235	omnia destruitis vitiataque dentibus aevi paulatim lenta consumitis omnia morte! 'Haec quoque non perstant, quae nos elementa vocamus, quasque vices peragant, animos adhibete: docebo. quattuor aeternus genitalia corpora mundus
240	continet; ex illis duo sunt onerosa suoque pondere in inferius, tellus atque unda, feruntur, et totidem gravitate carent nulloque premente alta petunt, aer atque aere purior ignis. quae quamquam spatio distent, tamen omnia fiunt
245	ex ipsis et in ipsa cadunt: resolutaque tellus in liquidas rarescit aquas, tenuatus in auras aeraque umor abit, dempto quoque pondere rursus in superos aer tenuissimus emicat ignes; inde retro redeunt, idemque retexitur ordo.
250	ignis enim densum spissatus in aera transit, hic in aquas, tellus glomerata cogitur unda. 'Nec species sua cuique manet, rerumque novatrix ex aliis alias reparat natura figuras: nec perit in toto quicquam, mihi credite, mundo,
255	sed variat faciemque novat, nascique vocatur incipere esse aliud, quam quod fuit ante, morique desinere illud idem. cum sint huc forsitan illa, haec translata illuc, summa tamen omnia constant. 'Nil equidem durare diu sub imagine eadem
260	crediderim: sic ad ferrum venistis ab auro, saecula, sic totiens versa est fortuna locorum. vidi ego, quod fuerat quondam solidissima tellus, esse fretum, vidi factas ex aequore terras; et procul a pelago conchae iacuere marinae,
265	et vetus inventa est in montibus ancora summis; quodque fuit campus, vallem decursus aquarum fecit, et eluvie mons est deductus in aequor, eque paludosa siccis humus aret harenis, quaeque sitim tulerant, stagnata paludibus ument.
270	hic fontes natura novos emisit, at illic clausit, et aut imis commota tremoribus orbis flumina prosiliunt, aut exsiccata residunt. sic ubi terreno Lycus est epotus hiatu, existit procul hinc alioque renascitur ore;
275	sic modo conbibitur, tecto modo gurgite lapsus redditur Argolicis ingens Erasinus in arvis, et Mysum capitisque sui ripaeque prioris paenituisse ferunt, alia nunc ire Caicum; nec non Sicanias volvens Amenanus harenas
280	nunc fluit, interdum suppressis fontibus aret. ante bibebatur, nunc, quas contingere nolis, fundit Anigrus aquas, postquam, nisi vatibus omnis eripienda fides, illic lavere bimembres vulnera, clavigeri quae fecerat Herculis arcus.
285	quid? non et Scythicis Hypanis de montibus ortus, qui fuerat dulcis, salibus vitiatur amaris? 'Fluctibus ambitae fuerant Antissa Pharosque et Phoenissa Tyros: quarum nunc insula nulla est. Leucada continuam veteres habuere coloni:
290	nunc freta circueunt; Zancle quoque iuncta fuisse dicitur Italiae, donec confinia pontus abstulit et media tellurem reppulit unda; si quaeras Helicen et Burin, Achaidas urbes, invenies sub aquis, et adhuc ostendere nautae
295	inclinata solent cum moenibus oppida mersis. est prope Pittheam tumulus Troezena, sine ullis arduus arboribus, quondam planissima campi area, nunc tumulus; nam (res horrenda relatu) vis fera ventorum, caecis inclusa cavernis,
300	exspirare aliqua cupiens luctataque frustra liberiore frui caelo, cum carcere rima nulla foret toto nec pervia flatibus esset, extentam tumefecit humum, ceu spiritus oris tendere vesicam solet aut derepta bicorni
305	terga capro; tumor ille loci permansit et alti collis habet speciem longoque induruit aevo. Plurima cum subeant audita et cognita nobis, pauca super referam. quid? non et lympha figuras datque capitque novas? medio tua, corniger Ammon,
310	unda die gelida est, ortuque obituque calescit, admotis Athamanas aquis accendere lignum narratur, minimos cum luna recessit in orbes. flumen habent Cicones, quod potum saxea reddit viscera, quod tactis inducit marmora rebus;
315	Crathis et huic Subaris nostris conterminus oris electro similes faciunt auroque capillos; quodque magis mirum est, sunt, qui non corpora tantum, verum animos etiam valeant mutare liquores: cui non audita est obscenae Salmacis undae
320	Aethiopesque lacus? quos si quis faucibus hausit, aut furit aut patitur mirum gravitate soporem; Clitorio quicumque sitim de fonte levavit, vina fugit gaudetque meris abstemius undis, seu vis est in aqua calido contraria vino,
325	sive, quod indigenae memorant, Amythaone natus, Proetidas attonitas postquam per carmen et herbas eripuit furiis, purgamina mentis in illas misit aquas, odiumque meri permansit in undis. huic fluit effectu dispar Lyncestius amnis,
330	quem quicumque parum moderato gutture traxit, haut aliter titubat, quam si mera vina bibisset. est locus Arcadiae, Pheneon dixere priores, ambiguis suspectus aquis, quas nocte timeto: nocte nocent potae, sine noxa luce bibuntur;
335	sic alias aliasque lacus et flumina vires concipiunt. tempusque fuit, quo navit in undis, nunc sedet Ortygie; timuit concursibus Argo undarum sparsas Symplegadas elisarum, quae nunc inmotae perstant ventisque resistunt.
340	nec quae sulphureis ardet fornacibus Aetne, ignea semper erit, neque enim fuit ignea semper. nam sive est animal tellus et vivit habetque spiramenta locis flammam exhalantia multis, spirandi mutare vias, quotiensque movetur,
345	has finire potest, illas aperire cavernas; sive leves imis venti cohibentur in antris saxaque cum saxis et habentem semina flammae materiam iactant, ea concipit ictibus ignem, antra relinquentur sedatis frigida ventis;
350	sive bitumineae rapiunt incendia vires, luteave exiguis ardescunt sulphura fumis, nempe, ubi terra cibos alimentaque pinguia flammae non dabit absumptis per longum viribus aevum, naturaeque suum nutrimen deerit edaci,
355	non feret illa famem desertaque deseret ignis. 'Esse viros fama est in Hyperborea Pallene, qui soleant levibus velari corpora plumis, cum Tritoniacam noviens subiere paludem; haut equidem credo: sparsae quoque membra venenis
360	exercere artes Scythides memorantur easdem. 'Siqua fides rebus tamen est addenda probatis, nonne vides, quaecumque mora fluidove calore corpora tabuerint, in parva animalia verti? in scrobe deiecto mactatos obrue tauros
365	(cognita res usu): de putri viscere passim florilegae nascuntur apes, quae more parentum rura colunt operique favent in spemque laborant. pressus humo bellator equus crabronis origo est; concava litoreo si demas bracchia cancro,
370	cetera supponas terrae, de parte sepulta scorpius exibit caudaque minabitur unca; quaeque solent canis frondes intexere filis agrestes tineae (res observata colonis) ferali mutant cum papilione figuram.
375	Semina limus habet virides generantia ranas, et generat truncas pedibus, mox apta natando crura dat, utque eadem sint longis saltibus apta, posterior partes superat mensura priores. nec catulus, partu quem reddidit ursa recenti,
380	sed male viva caro est; lambendo mater in artus fingit et in formam, quantam capit ipse, reducit. nonne vides, quos cera tegit sexangula fetus melliferarum apium sine membris corpora nasci et serosque pedes serasque adsumere pennas?
385	Iunonis volucrem, quae cauda sidera portat, armigerumque Iovis Cythereiadasque columbas et genus omne avium mediis e partibus ovi, ni sciret fieri, fieri quis posse putaret? sunt qui, cum clauso putrefacta est spina sepulcro,
390	mutari credant humanas angue medullas. Haec tamen ex aliis generis primordia ducunt, una est, quae reparet seque ipsa reseminet, ales: Assyrii phoenica vocant; non fruge neque herbis, sed turis lacrimis et suco vivit amomi.
395	haec ubi quinque suae conplevit saecula vitae, ilicet in ramis tremulaeque cacumine palmae unguibus et puro nidum sibi construit ore, quo simul ac casias et nardi lenis aristas quassaque cum fulva substravit cinnama murra,
400	se super inponit finitque in odoribus aevum. inde ferunt, totidem qui vivere debeat annos, corpore de patrio parvum phoenica renasci; cum dedit huic aetas vires, onerique ferendo est, ponderibus nidi ramos levat arboris altae
405	fertque pius cunasque suas patriumque sepulcrum perque leves auras Hyperionis urbe potitus ante fores sacras Hyperionis aede reponit. Si tamen est aliquid mirae novitatis in istis, alternare vices et, quae modo femina tergo
410	passa marem est, nunc esse marem miremur hyaenam; id quoque, quod ventis animal nutritur et aura, protinus adsimulat, tetigit quoscumque colores. victa racemifero lyncas dedit India Baccho: e quibus, ut memorant, quicquid vesica remisit,
415	vertitur in lapides et congelat aere tacto. sic et curalium quo primum contigit auras tempore, durescit: mollis fuit herba sub undis. Desinet ante dies et in alto Phoebus anhelos aequore tinguet equos, quam consequar omnia verbis
420	in species translata novas: sic tempora verti cernimus atque illas adsumere robora gentes, concidere has; sic magna fuit censuque virisque perque decem potuit tantum dare sanguinis annos, nunc humilis veteres tantummodo Troia ruinas
425	et pro divitiis tumulos ostendit avorum. clara fuit Sparte, magnae viguere Mycenae, nec non et Cecropis, nec non Amphionis arces. vile solum Sparte est, altae cecidere Mycenae, Oedipodioniae quid sunt, nisi nomina, Thebae?
430	quid Pandioniae restant, nisi nomen, Athenae? nunc quoque Dardaniam fama est consurgere Romam, Appenninigenae quae proxima Thybridis undis mole sub ingenti rerum fundamina ponit: haec igitur formam crescendo mutat et olim
435	inmensi caput orbis erit! sic dicere vates faticinasque ferunt sortes, quantumque recordor, Priamides Helenus flenti dubioque salutis dixerat Aeneae, cum res Troiana labaret: "nate dea, si nota satis praesagia nostrae
440	mentis habes, non tota cadet te sospite Troia! flamma tibi ferrumque dabunt iter: ibis et una Pergama rapta feres, donec Troiaeque tibique externum patria contingat amicius arvum, urbem et iam cerno Phrygios debere nepotes,
445	quanta nec est nec erit nec visa prioribus annis. hanc alii proceres per saecula longa potentem, sed dominam rerum de sanguine natus Iuli efficiet, quo cum tellus erit usa, fruentur aetheriae sedes, caelumque erit exitus illi."
450	haec Helenum cecinisse penatigero Aeneae mente memor refero cognataque moenia laetor crescere et utiliter Phrygibus vicisse Pelasgos. Ne tamen oblitis ad metam tendere longe exspatiemur equis, caelum et quodcumque sub illo est,
455	inmutat formas, tellusque et quicquid in illa est. nos quoque, pars mundi, quoniam non corpora solum, verum etiam volucres animae sumus, inque ferinas possumus ire domos pecudumque in pectora condi, corpora, quae possint animas habuisse parentum
460	aut fratrum aut aliquo iunctorum foedere nobis aut hominum certe, tuta esse et honesta sinamus neve Thyesteis cumulemus viscera mensis! quam male consuescit, quem se parat ille cruori inpius humano, vituli qui guttura ferro
465	rumpit et inmotas praebet mugitibus aures, aut qui vagitus similes puerilibus haedum edentem iugulare potest aut alite vesci, cui dedit ipse cibos! quantum est, quod desit in istis ad plenum facinus? quo transitus inde paratur?
470	bos aret aut mortem senioribus inputet annis, horriferum contra borean ovis arma ministret, ubera dent saturae manibus pressanda capellae! retia cum pedicis laqueosque artesque dolosas tollite! nec volucrem viscata fallite virga
475	nec formidatis cervos includite pinnis nec celate cibis uncos fallacibus hamos; perdite siqua nocent, verum haec quoque perdite tantum: ora cruore vacent alimentaque mitia carpant!'
	4. Egeria, Hippolytus (479-551)
	Talibus atque aliis instructo pectore dictis
480	in patriam remeasse ferunt ultroque petitum accepisse Numam populi Latialis habenas. coniuge qui felix nympha ducibusque Camenis sacrificos docuit ritus gentemque feroci adsuetam bello pacis traduxit ad artes.
485	qui postquam senior regnumque aevumque peregit, exstinctum Latiaeque nurus populusque patresque deflevere Numam; nam coniunx urbe relicta vallis Aricinae densis latet abdita silvis sacraque Oresteae gemitu questuque Dianae
490	inpedit. a! quotiens nymphae nemorisque lacusque, ne faceret, monuere et consolantia verba dixerunt! quotiens flenti Theseius heros 'siste modum,' dixit 'neque enim fortuna querenda sola tua est; similes aliorum respice casus:
495	mitius ista feres, utinamque exempla dolentem non mea te possent relevare! sed et mea possunt. Fando aliquem Hippolytum vestras si contigit aures credulitate patris, sceleratae fraude novercae occubuisse neci, mirabere, vixque probabo,
500	sed tamen ille ego sum. me Pasiphaeia quondam temptatum frustra patrium temerare cubile, quod voluit, finxit voluisse et, crimine verso (indiciine metu magis offensane repulsae?) damnavit, meritumque nihil pater eicit urbe
505	hostilique caput prece detestatur euntis. Pittheam profugo curru Troezena petebam iamque Corinthiaci carpebam litora ponti, cum mare surrexit, cumulusque inmanis aquarum in montis speciem curvari et crescere visus
510	et dare mugitus summoque cacumine findi; corniger hinc taurus ruptis expellitur undis pectoribusque tenus molles erectus in auras naribus et patulo partem maris evomit ore. corda pavent comitum, mihi mens interrita mansit
515	exiliis contenta suis, cum colla feroces ad freta convertunt adrectisque auribus horrent quadrupedes monstrique metu turbantur et altis praecipitant currum scopulis; ego ducere vana frena manu spumis albentibus oblita luctor
520	et retro lentas tendo resupinus habenas. nec tamen has vires rabies superasset equorum, ni rota, perpetuum qua circumvertitur axem, stipitis occursu fracta ac disiecta fuisset. excutior curru, lorisque tenentibus artus
525	viscera viva trahi, nervos in stipe teneri, membra rapi partim partimque reprensa relinqui, ossa gravem dare fracta sonum fessamque videres exhalari animam nullasque in corpore partes, noscere quas posses: unumque erat omnia vulnus.
530	num potes aut audes cladi conponere nostrae, nympha, tuam? vidi quoque luce carentia regna et lacerum fovi Phlegethontide corpus in unda, nec nisi Apollineae valido medicamine prolis reddita vita foret; quam postquam fortibus herbis
535	atque ope Paeonia Dite indignante recepi, tum mihi, ne praesens augerem muneris huius invidiam, densas obiecit Cynthia nubes, utque forem tutus possemque inpune videri, addidit aetatem nec cognoscenda reliquit
540	ora mihi Cretenque diu dubitavit habendam traderet an Delon: Delo Creteque relictis hic posuit nomenque simul, quod possit equorum admonuisse, iubet deponere "qui" que "fuisti Hippolytus," dixit "nunc idem Virbius esto!"
545	hoc nemus inde colo de disque minoribus unus numine sub dominae lateo atque accenseor illi.' Non tamen Egeriae luctus aliena levare damna valent; montisque iacens radicibus imis liquitur in lacrimas, donec pietate dolentis
550	mota soror Phoebi gelidum de corpore fontem fecit et aeternas artus tenuavit in undas.
	5. Tages (552-559)
	Et nymphas tetigit nova res, et Amazone natus haut aliter stupuit, quam cum Tyrrhenus arator fatalem glaebam mediis adspexit in arvis
555	sponte sua primum nulloque agitante moveri, sumere mox hominis terraeque amittere formam oraque venturis aperire recentia fatis: indigenae dixere Tagen, qui primus Etruscam edocuit gentem casus aperire futuros;
	6. Romulus' Speer (560-564)
560	utve Palatinis haerentem collibus olim cum subito vidit frondescere Romulus hastam, quae radice nova, non ferro stabat adacto et iam non telum, sed lenti viminis arbor non exspectatas dabat admirantibus umbras;
	7. Cipus (565-621)
565	aut sua fluminea cum vidit Cipus in unda cornua (vidit enim) falsamque in imagine credens esse fidem, digitis ad frontem saepe relatis, quae vidit, tetigit, nec iam sua lumina damnans restitit, ut victor domito remeabat ab hoste,
570	ad caelumque oculos et eodem bracchia tollens 'quicquid,' ait 'superi, monstro portenditur isto, seu laetum est, patriae laetum populoque Quirini, sive minax, mihi sit.' viridique e caespite factas placat odoratis herbosas ignibus aras
575	vinaque dat pateris mactatarumque bidentum, quid sibi significent, trepidantia consulit exta; quae simul adspexit Tyrrhenae gentis haruspex, magna quidem rerum molimina vidit in illis, non manifesta tamen; cum vero sustulit acre
580	a pecudis fibris ad Cipi cornua lumen, 'rex,' ait 'o! salve! tibi enim, tibi, Cipe, tuisque hic locus et Latiae parebunt cornibus arces. tu modo rumpe moras portasque intrare patentes adpropera! sic fata iubent; namque urbe receptus
585	rex eris et sceptro tutus potiere perenni.' rettulit ille pedem torvamque a moenibus urbis avertens faciem 'procul, a! procul omnia' dixit 'talia di pellant! multoque ego iustius aevum exul agam, quam me videant Capitolia regem.'
590	dixit et extemplo populumque gravemque senatum convocat, ante tamen pacali cornua lauro velat et aggeribus factis a milite forti insistit priscosque deos e more precatus 'est' ait 'hic unus, quem vos nisi pellitis urbe,
595	rex erit: is qui sit, signo, non nomine dicam: cornua fronte gerit! quem vobis indicat augur, si Romam intrarit, famularia iura daturum. ille quidem potuit portas inrumpere apertas, sed nos obstitimus, quamvis coniunctior illo
600	nemo mihi est: vos urbe virum prohibete, Quirites, vel, si dignus erit, gravibus vincite catenis aut finite metum fatalis morte tyranni!' qualia succinctis, ubi trux insibilat eurus, murmura pinetis fiunt, aut qualia fluctus
605	aequorei faciunt, siquis procul audiat illos, tale sonat populus; sed per confusa frementis verba tamen vulgi vox eminet una 'quis ille est?' et spectant frontes praedictaque cornua quaerunt. rursus ad hos Cipus 'quem poscitis,' inquit 'habetis'
610	et dempta capiti populo prohibente corona exhibuit gemino praesignia tempora cornu. demisere oculos omnes gemitumque dedere atque illud meritis clarum (quis credere possit?) inviti videre caput: nec honore carere
615	ulterius passi festam inposuere coronam; at proceres, quoniam muros intrare vetaris, ruris honorati tantum tibi, Cipe, dedere, quantum depresso subiectis bobus aratro conplecti posses ad finem lucis ab ortu.
620	cornuaque aeratis miram referentia formam postibus insculpunt, longum mansura per aevum.
	8. Aesculapius (622-744)
	Pandite nunc, Musae, praesentia numina vatum, (scitis enim, nec vos fallit spatiosa vetustas,) unde Coroniden circumflua Thybridis alti
625	insula Romuleae sacris adiecerit urbis. Dira lues quondam Latias vitiaverat auras, pallidaque exsangui squalebant corpora morbo. funeribus fessi postquam mortalia cernunt temptamenta nihil, nihil artes posse medentum,
630	auxilium caeleste petunt mediamque tenentes orbis humum Delphos adeunt, oracula Phoebi, utque salutifera miseris succurrere rebus sorte velit tantaeque urbis mala finiat, orant: et locus et laurus et, quas habet ipse, pharetrae
635	intremuere simul, cortinaque reddidit imo hanc adyto vocem pavefactaque pectora movit 'quod petis hinc, propiore loco, Romane, petisses, et pete nunc propiore loco: nec Apolline vobis, qui minuat luctus, opus est, sed Apolline nato.
640	ite bonis avibus prolemque accersite nostram.' iussa dei prudens postquam accepere senatus, quam colat, explorant, iuvenis Phoebeius urbem, quique petant ventis Epidauria litora, mittunt; quae simul incurva missi tetigere carina,
645	concilium Graiosque patres adiere, darentque, oravere, deum, qui praesens funera gentis finiat Ausoniae: certas ita dicere sortes. dissidet et variat sententia, parsque negandum non putat auxilium, multi retinere suamque
650	non emittere opem nec numina tradere suadent: dum dubitant, seram pepulere crepuscula lucem; umbraque telluris tenebras induxerat orbi, cum deus in somnis opifer consistere visus ante tuum, Romane, torum, sed qualis in aede
655	esse solet, baculumque tenens agreste sinistra caesariem longae dextra deducere barbae et placido tales emittere pectore voces: 'pone metus! veniam simulacraque nostra relinquam. hunc modo serpentem, baculum qui nexibus ambit,
660	perspice et usque nota visu, ut cognoscere possis! vertar in hunc: sed maior ero tantusque videbor, in quantum verti caelestia corpora debent.' extemplo cum voce deus, cum voce deoque somnus abit, somnique fugam lux alma secuta est.
665	postera sidereos aurora fugaverat ignes: incerti, quid agant, proceres ad templa petiti conveniunt operosa dei, quaque ipse morari sede velit, signis caelestibus indicet, orant. vix bene desierant, cum cristis aureus altis
670	in serpente deus praenuntia sibila misit adventuque suo signumque arasque foresque marmoreumque solum fastigiaque aurea movit pectoribusque tenus media sublimis in aede constitit atque oculos circumtulit igne micantes:
675	territa turba pavet, cognovit numina castos evinctus vitta crines albente sacerdos et 'deus en, deus est! animis linguisque favete, quisquis ades!' dixit 'sis, o pulcherrime, visus utiliter populosque iuves tua sacra colentes!'
680	quisquis adest, iussum veneratur numen, et omnes verba sacerdotis referunt geminata piumque Aeneadae praestant et mente et voce favorem. adnuit his motisque deus rata pignora cristis ter repetita dedit vibrata sibila lingua;
685	tum gradibus nitidis delabitur oraque retro flectit et antiquas abiturus respicit aras adsuetasque domos habitataque templa salutat. inde per iniectis adopertam floribus ingens serpit humum flectitque sinus mediamque per urbem
690	tendit ad incurvo munitos aggere portus. restitit hic agmenque suum turbaeque sequentis officium placido visus dimittere vultu corpus in Ausonia posuit rate: numinis illa sensit onus, pressa estque dei gravitate carina;
695	Aeneadae gaudent caesoque in litore tauro torta coronatae solvunt retinacula navis. inpulerat levis aura ratem: deus eminet alte inpositaque premens puppim cervice recurvam caeruleas despectat aquas modicisque per aequor
700	Ionium zephyris sextae Pallantidos ortu Italiam tenuit praeterque Lacinia templo nobilitate deae Scylaceaque litora fertur; linquit Iapygiam laevisque Amphrisia remis saxa fugit, dextra praerupta Cocinthia parte,
705	Romethiumque legit Caulonaque Naryciamque evincitque fretum Siculique angusta Pelori Hippotadaeque domos regis Temesesque metalla Leucosiamque petit tepidique rosaria Paesti. inde legit Capreas promunturiumque Minervae
710	et Surrentino generosos palmite colles Herculeamque urbem Stabiasque et in otia natam Parthenopen et ab hac Cumaeae templa Sibyllae. hinc calidi fontes lentisciferumque tenetur Liternum multamque trahens sub gurgite harenam
715	Volturnus niveisque frequens Sinuessa columbis Minturnaeque graves et quam tumulavit alumnus Antiphataeque domus Trachasque obsessa palude et tellus Circaea et spissi litoris Antium. huc ubi veliferam nautae advertere carinam,
720	(asper enim iam pontus erat), deus explicat orbes perque sinus crebros et magna volumina labens templa parentis init flavum tangentia litus. aequore placato patrias Epidaurius aras linquit et hospitio iuncti sibi numinis usus
725	litoream tractu squamae crepitantis harenam sulcat et innixus moderamine navis in alta puppe caput posuit, donec Castrumque sacrasque Lavini sedes Tiberinaque ad ostia venit. huc omnis populi passim matrumque patrumque
730	obvia turba ruit, quaeque ignes, Troica, servant, Vesta, tuos, laetoque deum clamore salutant. quaque per adversas navis cita ducitur undas, tura super ripas aris ex ordine factis parte ab utraque sonant et odorant aera fumis,
735	ictaque coniectos incalfacit hostia cultros. iamque caput rerum, Romanam intraverat urbem: erigitur serpens summoque acclinia malo colla movet sedesque sibi circumspicit aptas. scinditur in geminas partes circumfluus amnis
740	(Insula nomen habet) laterumque a parte duorum porrigit aequales media tellure lacertos: huc se de Latia pinu Phoebeius anguis contulit et finem specie caeleste resumpta luctibus inposuit venitque salutifer urbi.
	9. Apotheose Caesars (745-851)
745	Hic tamen accessit delubris advena nostris: Caesar in urbe sua deus est; quem Marte togaque praecipuum non bella magis finita triumphis resque domi gestae properataque gloria rerum in sidus vertere novum stellamque comantem,
750	quam sua progenies; neque enim de Caesaris actis ullum maius opus, quam quod pater exstitit huius: scilicet aequoreos plus est domuisse Britannos perque papyriferi septemflua flumina Nili victrices egisse rates Numidasque rebelles
755	Cinyphiumque Iubam Mithridateisque tumentem nominibus Pontum populo adiecisse Quirini et multos meruisse, aliquos egisse triumphos, quam tantum genuisse virum, quo praeside rerum humano generi, superi, favistis abunde!
760	ne foret hic igitur mortali semine cretus, ille deus faciendus erat; quod ut aurea vidit Aeneae genetrix, vidit quoque triste parari pontifici letum et coniurata arma moveri, palluit et cunctis, ut cuique erat obvia, divis
765	'adspice,' dicebat 'quanta mihi mole parentur insidiae, quantaque caput cum fraude petatur, quod de Dardanio solum mihi restat Iulo. solane semper ero iustis exercita curis, quam modo Tydidae Calydonia vulneret hasta,
770	nunc male defensae confundant moenia Troiae, quae videam natum longis erroribus actum iactarique freto sedesque intrare silentum bellaque cum Turno gerere, aut, si vera fatemur, cum Iunone magis? quid nunc antiqua recordor
775	damna mei generis? timor hic meminisse priorum non sinit; en acui sceleratos cernitis enses. quos prohibete, precor, facinusque repellite neve caede sacerdotis flammas exstinguite Vestae!' Talia nequiquam toto Venus anxia caelo
780	verba iacit superosque movet, qui rumpere quamquam ferrea non possunt veterum decreta sororum, signa tamen luctus dant haut incerta futuri; arma ferunt inter nigras crepitantia nubes terribilesque tubas auditaque cornua caelo
785	praemonuisse nefas; solis quoque tristis imago lurida sollicitis praebebat lumina terris; saepe faces visae mediis ardere sub astris, saepe inter nimbos guttae cecidere cruentae; caerulus et vultum ferrugine Lucifer atra
790	sparsus erat, sparsi lunares sanguine currus; tristia mille locis Stygius dedit omina bubo, mille locis lacrimavit ebur, cantusque feruntur auditi sanctis et verba minantia lucis. victima nulla litat, magnosque instare tumultus
795	fibra monet, caesumque caput reperitur in extis, inque foro circumque domos et templa deorum nocturnos ululasse canes umbrasque silentum erravisse ferunt motamque tremoribus urbem. non tamen insidias venturaque vincere fata
800	praemonitus potuere deum, strictique feruntur in templum gladii: neque enim locus ullus in urbe ad facinus diramque placet nisi curia caedem. tum vero Cytherea manu percussit utraque pectus et Aeneaden molitur condere nube,
805	qua prius infesto Paris est ereptus Atridae, et Diomedeos Aeneas fugerat enses. talibus hanc genitor: 'sola insuperabile fatum, nata, movere paras? intres licet ipsa sororum tecta trium: cernes illic molimine vasto
810	ex aere et solido rerum tabularia ferro, quae neque concursum caeli neque fulminis iram nec metuunt ullas tuta atque aeterna ruinas; invenies illic incisa adamante perenni fata tui generis: legi ipse animoque notavi
815	et referam, ne sis etiamnum ignara futuri. hic sua conplevit, pro quo, Cytherea, laboras, tempora, perfectis, quos terrae debuit, annis. ut deus accedat caelo templisque colatur, tu facies natusque suus, qui nominis heres
820	inpositum feret unus onus caesique parentis nos in bella suos fortissimus ultor habebit. illius auspiciis obsessae moenia pacem victa petent Mutinae, Pharsalia sentiet illum, Emathiique iterum madefient caede Philippi,
825	et magnum Siculis nomen superabitur undis, Romanique ducis coniunx Aegyptia taedae non bene fisa cadet, frustraque erit illa minata, servitura suo Capitolia nostra Canopo. quid tibi barbariam gentesque ab utroque iacentes
830	oceano numerem? quodcunque habitabile tellus sustinet, huius erit: pontus quoque serviet illi! 'Pace data terris animum ad civilia vertet iura suum legesque feret iustissimus auctor exemploque suo mores reget inque futuri
835	temporis aetatem venturorumque nepotum prospiciens prolem sancta de coniuge natam ferre simul nomenque suum curasque iubebit, nec nisi cum senior meritis aequaverit annos, aetherias sedes cognataque sidera tanget.
840	hanc animam interea caeso de corpore raptam fac iubar, ut semper Capitolia nostra forumque divus ab excelsa prospectet Iulius aede!' Vix ea fatus erat, medi cum sede senatus constitit alma Venus nulli cernenda suique
845	Caesaris eripuit membris nec in aera solvi passa recentem animam caelestibus intulit astris dumque tulit, lumen capere atque ignescere sensit emisitque sinu: luna volat altius illa flammiferumque trahens spatioso limite crinem
850	stella micat natique videns bene facta fatetur esse suis maiora et vinci gaudet ab illo.
	10. Lob des Augustus (852-870)
	hic sua praeferri quamquam vetat acta paternis, libera fama tamen nullisque obnoxia iussis invitum praefert unaque in parte repugnat:
855	sic magnus cedit titulis Agamemnonis Atreus, Aegea sic Theseus, sic Pelea vicit Achilles; denique, ut exemplis ipsos aequantibus utar, sic et Saturnus minor est Iove: Iuppiter arces temperat aetherias et mundi regna triformis,
860	terra sub Augusto est; pater est et rector uterque. di, precor, Aeneae comites, quibus ensis et ignis cesserunt, dique Indigetes genitorque Quirine urbis et invicti genitor Gradive Quirini Vestaque Caesareos inter sacrata penates,
865	et cum Caesarea tu, Phoebe domestice, Vesta, quique tenes altus Tarpeias Iuppiter arces, quosque alios vati fas appellare piumque est: tarda sit illa dies et nostro serior aevo, qua caput Augustum, quem temperat, orbe relicto
870	accedat caelo faveatque precantibus absens!
	11. Sphragis (Epilog) (871-879)
	Iamque opus exegi, quod nec Iovis ira nec ignis nec poterit ferrum nec edax abolere vetustas. cum volet, illa dies, quae nil nisi corporis huius ius habet, incerti spatium mihi finiat aevi:
875	parte tamen meliore mei super alta perennis astra ferar, nomenque erit indelebile nostrum, quaque patet domitis Romana potentia terris, ore legar populi, perque omnia saecula fama, siquid habent veri vatum praesagia, vivam.