Nos personalia non concoquimus. Nostri consocii (Google, Affilinet) suas vias sequuntur: Google, ut intentionaliter te proprium compellet, modo ac ratione conquirit, quae sint tibi cordi. Uterque consocius crustulis memorialibus utitur. Concedis, si legere pergis.
 
 
 
top

Publius Terentius Afer

 

 
vorherige Seite folgende Seite
 
DIDASCALIA
(deest)

(statt der verlorenen)
DIDASCALIA
Don.36,3W.: Haec prima facta est, acta ludis Megalensibus M. Fulvio, M'. Glabrione, Q. Minucio Valerio aedilibus curulibus. Egerunt L. Atilius Praenestinus et L. Ambivius Turpio. Modos fecit Flaccus Claudi filius (!) tibiis paribus dextris vel sinistris. Et est tota Graeca (!). Edita M. Marcello C. Sulpicio consulibus. Dies ist das erste Stück des Dichters, aufgeführt an den Megalensia unter den kurulischen Aedilen Marcus Fulvius, Manius (Acilius) Glabrio, Quintus Minucius Valerius (166 v.Chr.). Die Aufführung besorgten Lucius Atilius Praenestinus und Lucius Ambivius Turpio. Die Musik schrieb Flaccus, der Sohn des Claudius für gleiche linke oder rechte Flöten. Das Stück ist durch und durch griechisch. Herausgegeben wurde es unter dem Konsulat des Marcus Marcellus und Gaius Sulpicius.
PERSONAE PERSONEN
Simo Senex
Sosia Libertus
Davos Servos
Mysis Ancilla
Pamphilus Adulescens
Charinus Adulescens
Byrria Servos
Lesbia Obstetrix
Glycerium Virgo
Chremes Senex
Crito Senex
Dromo Lorarius
(Cantor)
SIMO, Athener, Vater des Pamphilus
SOSIA, Freigelassener des Simo, sein Koch
DAVUS, Sklave des Simo, besonders im Dienst des Sohnes
MYSIS, Magd der Andrierin
PAMPHILUS, Sohn des Simo
CHARINUS, Freund des Pamphilus
BYRRIA, Sklave des Charinus
LESBIA, eine Hebamme
GLYCERIUM, Geliebte des Pamphilus, verlorene Tochter des Chremes
CHREMES, Alter Athener, Freund des Simo, Vater der Glycerium
CRITO, ein Fremder aus Andros
DROMO, Sklave des Simo (stumme Person)
(CANTOR, Sprecher des Schlusswortes)
  SCHAUPLATZ: Zwei Häuser in einer Straße in Athen: Rechts das des SImo, links das der Glycerium. Vor den Häusern ein bekränzter Altar. Die Straße führt nach rechts zum Markt, nach links in den Hafen.
 
C. SULPICI APOLLINARIS PERIOCHA INHALTSANGABE DES GAIUS SULPICIUS APPOLINARIS
Sororem falso creditam meretriculae
genere Andriae, Glycerium, vitiat Pamphilus
gravidaque facta dat fidem uxorem sibi
fore hanc; nam aliam pater ei desponderat,
Der junge Pamphilus sah in Glycerium
die Schwester einer Hure, die von Andros stammte.
Das freilich war ein Irrtum. Er verführte sie,
und als sie schwanger ward, versprach er ihr die Heirat.
Doch hatte schon sein Vater ihn mit einer andern
verloben wollen, mit der Tochter eines Freundes,
(5) gnatam Chremetis, atque ut amorem comperit,
simulat futuras nuptias, cupiens, suus
quid haberet animi filius, cognoscere.
Davi suasu non repugnat Pamphilus.
sed ex Glycerio natum ut vidit puerulum
des Chremes. Als er vom Verhältnis seines Sohnes
erfahren, setzte er zum Schein die Hochzeit an,
um festzustellen, was sein Sohn tatsächlich wolle.
Auf Rat des Davus widersetzte Pamphilus
sich nicht. Doch als die Niederkunft Glyceriums
Chremes, recusat nuptias, generum abdicat.
mox filiam Glycerium insperato adgnitam
hanc Pamphilo, aliam dat Charino coniugem.
dem Chremes jetzt zur Kenntnis kam, da sagte dieser
die Hochzeit ab und wies den Schwiegersohn zurück.
Indes, ganz überraschend, ward Glycerium
erkannt als seine Tochter; darauf gab er sie
dem Pamphilus zur Frau, die andre dem Charinus.
 
Übertragung der Inhaltsangabe:
zu "Ebener" und "Werke in einem Band"
3007
Terenz / Ebener, Dietrich
Terenz, Werke in einem Band. Aus dem Lateinischen übertragen von Dietrich Ebener.
Berlin u. Weimar, Aufbau-Verlag, 1/1988
booklooker
zvab


Deutsche Übersetzung der Komödie bearbeitet nach:
zu "Benfey" und "Lustspiele"
3006
Terentius / Theodor Benfey
Ausgewählte Lustspiele des Publius Terentius, im Versmaß der Urschrift übersetzt von Theodor Benfey.
Stuttgart, Metzler, 1854
booklooker
zvab


  PROLOGUS PROLOG  



Poeta quom primum animum ad scribendum adpulit,
id sibi negoti credidit solum dari,
populo ut placerent, quas fecisset fabulas.
verum aliter evenire multo intellegit;
Der Dichter meinte, als er zum Schreiben sich entschloss,
Für weiter hab' er nichts zu sorgen, als dass dem Volk
Die Stücke gut gefielen, die er dichtete:
Doch sieht er jetzt, dass es bei weitem anders geht
ia6
5



nam in prologis scribundis operam abutitur,
non qui argumentum narret sed qui malevoli
veteris poetae maledictis respondeat.
nunc quam rem vitio dent quaeso animum adtendite.
Menander fecit Andriam et Perinthiam.
Denn mit Prologeschreiben verdirbt er seine Zeit,
Nicht um den Stoff zu erzählen, nein der Lästerung
Eines alten boshaften Dichters zu entgegenen.
Jetzt, bitt' ich, gebet acht, was man zur Last ihm legt.
Menander schrieb eine Andria und Perinthia:
 
10



qui utramvis recte norit ambas noverit:
non ita dissimili sunt argumento, et tamen
dissimili oratione sunt factae ac stilo.
quae convenere in Andriam ex Perinthia
fatetur transtulisse atque usum pro suis.
Wer eine nur genau kennt, kennt sie alle zwei:
Im Inhalt nicht sehr ungleich, weichen sie jedoch
Im Ausdruck und im Stile voneinander ab.
Was passte, nahm - gesteht der Dichter - aus der Perinthia
Er in die Andria und gebraucht's, als wär' es sein.
 
15



id ĭsti vituperant factum atque in eo disputant
contaminari non decere fabulas.
faciuntne intellegendo, ut nil intellegant?
qui quom hunc accusant, Naevium Plautum Ennium
accusant quos hic noster auctores habet,
Dies nun verdammen sie und ereifern sich mit Macht:
"Komödien zu versudeln, sei gewissenlos".
Wird da nicht der Verstand zu barem Unverstand?
Die den verklagen, klagen Naevius, Plautus an
Und Ennius, die der Unsre als Vorbilder hat:
 
20 quorum aemulari exoptat neglegentiam
potius quam istorum obscuram diligentiam.
de(h)inc ut quiescant porro moneo et desinant
male dicere, malefacta ne noscant sua.
favete, adeste aequo animo et rem cognoscite,
Die lieber er nachahmt in ihrer Lässigkeit
Als jene in ihrer knechtischen Beflissenheit.
Jetzt rat' ich, dass man ruht und die Schandworte spart,
Damit die eigenen Schandtaten man nicht hört.
Habt Gunst! Seid unparteiisch! Höret mit Bedacht,
 
25 ut pernoscatis ecquid spei sit relicuom,
posthac quas faciet de integro comoedias,
spectandae an exigendae sint vobis prius.
Damit Ihr entscheidet, ob sich hoffen lässt, dass die
Lustspiele, die der Dichter ferner schreibt, des Sehns
Nicht unwert oder unbesehn zu verdammen sind.
 
 
  I 1.
Simo, Sosia
I 1.
Simo, Sosia
 
  SI. Vos, istaec intro auferte: abite. - Sosia,
ades dum: paucis te volo. SO. dictum puta:
SI. Ihr, tragt mir dies ins Haus! - Nun geht! - Du, Sosia,
bleib hier! Nur auf ein Wort! SO. Nimms's für gesagt:
 
30 nempe ut curentur recte haec? SI. immo aliud. SO. quid est,
quod tibi mea ars efficere hoc possit amplius?
SI. nil istac opus est arte ad hanc rem, quam paro,
sed eis, quas semper in te intellexi sitas,
fide et taciturnitate. SO. exspecto, quid velis.
Du meinst, dass das gut besorgt wird? SI. Ganz was andres. SO. Nun?
Was könnte meine Kunst denn Größres für dich tun?
SI. Nicht brauch ich deine Kunst, zu dem, was ich im Sinn
hab', sondern das vielmehr, was stets ich bei dir fand:
Treu und Verschwiegenheit. SO. Du machst mich ganz gespannt.
 
35 SI. ego postquam te emi, a parvolo ut semper tibi
apud me iusta et clemens fuerit servitus,
scis. feci ex servo ut esses libertus mihi,
propterea quod servibas liberaliter:
quod habui summum pretium persolvi tibi.
SI. Du weißt, dass, seit ich dich gekauft, dein Sklavendienst
von Jugend auf stets leicht und milde war bei mir.
Und weil du mir gedient hast frei und ohne Zwang,
erhob ich dich vom Sklaven zum Freigelassenen.
Den höchsten Lohn, den ich hatte, gab ich dir dafür.
 
40



SO. in memoria habeo. SI. haud muto factum. SO. gaudeo,
si tibi quid feci aut facio, quod placeat, Simo,
et ĭd gratum fuisse advorsum te habeo gratiam.
sed hŏc mihi molestumst; nam istaec commemoratio
quasi exprobratiost inmemoris benefici.
SO. Ich hab' es nicht vergessen. SI. Mich reut's ja nicht. SO. Mich freut,
Simo, wenn ich was tat oder tu', was dir gefällt,
und ich bin dir dankbar, wenn es dir zu Dank geschah.
Doch das ist mir lästig. Denn ein solch Aufzählen klingt,
fast wie ein Vorwurf der Undankbarkeit für mich.
 
45 quin tu uno verbo dic, quid est, quod me velis.
SI. ita faciam. hoc primum in hac re praedico tibi:
quas credis esse has, non sunt verae nuptiae.
SO. quor simulas igitur? SI. rem omnem a principio audies:
eo pacto et gnati vitam et consilium meum
Sag lieber in einem Wort: Was ist's, was du begehrst?
SI. Wohlan! Vor allem sag' ich dir zuerst denn dies:
Mit dem Hochzeitsfest, an das du denkst, ist nicht es Ernst.
SO. Wozu den Schein dann? SI. Höre alles von Anfang an:
Des Sohnes Treiben wirst du so und meinen Plan
 
50 cognosces, et quid facere in hac re te velim.
nam is postquam excessit ex ephebis, Sosia, <et>
liberius vivendi fuit potestas (nam antea
qui scire posses aut ingenium noscere,
dum aetas, metus, magister prohibebant? SO. itast.)
erkennen, und was dabei von dir zu leisten ist.
Seit jener ins Jünglingsalter trat, mein Sosia,
und freier leben durfte, - vorher konnte man
Doch seinen Charakter weder erkennen noch durchschaun,
da Alter, Aufsicht, Furcht ihn zügelten, - SO. So ist's.
 
55 SI. quod plerique omnes faciunt adulescentuli,
ut animum ad aliquod studium adiungant, aut equos
alere aut canes ad venandum aut ad philosophos,
horum ille nil egregie praeter cetera
studebat et tamen omnia haec mediocriter.
SI. da tat er, - was doch fast die meisten Jünglinge tun:
Dass sie ihr Herz an etwas hängen, Pferde sich
Zu ziehn oder Hunde zur Jagd oder an Philsosophie -
Von allem diesem tat er nichts mit Leidenschaft
vor anderem und alles wieder doch mit Maß.
 

60



gaudebam. SO. non iniuria; nam id arbitror
adprime in vita esse utile, ut nequid nimis.
SI. sic vita erat: facile omnis perferre ac pati;
cum quibus erat quomque una, îs sese dedere,
eorum obsequi studiis, adversus nemini,
Das freute mich. SO. Und mir scheint mit Recht: denn im Leben ist,
scheint mir, nichts nützlicher als: nie etwas zu viel!
SI. So lebt' er, schickt in alle leicht und duldsam sich.
Mit wem er zusammen war, dem widmet' er sich ganz,
Fügt' sich nach seinen Wünschen, war keinem in dem Weg,
 
65 numquam praeponens se illis; ita ŭt facillume
sine ĭnvidia laudem invenias et amicos pares.
SO. sapienter vitam instituit; namque hoc tempore
obsequium amicos, veritas odium parit.
SI. interea mulier quaedam abhinc triennium
Stellt' nie sich an die Spitze. So erwirbt man Lob
am leichtesten sich ohne Neid und Freunde auch.
SO. Da hat er's klug gemacht, denn heutzutage schafft
nur Nachsicht Freunde, Wahrheit nichts als Hass.
SI. Indessen ist ein Weib - nun sind's drei Jahre wohl -
 
70 ex Andro commigravit huc viciniae,
inopia et cognatorum neglegentia
coacta, egregia forma atque aetate integra.
SO. ei, vereor nequid Andria adportet mali!
SI. primo haec pudice vitam parce ac duriter
aus Andros hergezogen, hier in unsre Näh',
durch Not und der Verwandten Lässigkeit
gedrückt, in blühender Jugend, von herrlicher Gestalt.
SO. Ich fürchte, die aus Andros bringt ein Unglück mit.
SI. Erst führte sie ein ehrbar Leben, sparsam und
 
75 agebat, lana ac tela victum quaeritans;
sed postquam amans accessit pretium pollicens
unus et item alter, ita ut ingeniumst omnium
hominum ab labore proclive ad lubidinem,
accepit condicionem, de(h)inc quaestum occipit.

selbst hart; ernährte sich mit Spinnen und Weben nur.
Doch als Verliebte kamen, Geld geboten ward
von einem und andrem - wie ja aller Menschen Sinn
gar leicht von Arbeit zu Genuss hinüberneigt -
so ließ sie sich's gefallen; dann ward's zum Erwerb.

 
80 qui tum illam amabant forte, ita ut fit, filium
perduxere illuc, secum ut una esset, meum.
egomet continuo mecum »certe captus est:
habet«. observabam mane illorum servolos
venientis aut abeuntis: rogitabam »heus puer,
Und die sie liebten, nahmen einmal - wie's ja geht -
auch meinen Sohn mit, um in ihrem Kreis zu sein.
Da dacht' ich gleich bei mir: "Nun zappelt er im Netz,
den hat's erwischt." Früh gab ich auf die Sklaven acht,
die kamen oder gingen, fragte sie: "Hör, Bursch!
 
85



dic sodes, quis heri Chrysidem habuit?« nam Andriae
illi id erat nomen. SO. teneo. SI. Phaedrum aut Cliniam
dicebant aut Niceratum; nam ei tres simul
tum amabant. »eho quid Pamphilus?« »quid? symbolam
dedit, cenavit.« gaudebam. item alio die
Sag, Lieber! Wer hatte Chrysis gestern?" - denn so hieß
dies Mädchen aus Andros -. SO. Richtig! SI: "Phaedrus, Clinias
oder auch Niceratus" hieß es; - denn die liebten da
zugleich sie - "He! und Pamphilus? Hm?" - "Der schmauste mit
und zahlte für sein Teil". Das freute mich. Ich fragt'
 
90 quaerebam: comperibam nil ad Pamphilum
quicquam attinere. enĭmvero spectatum satis
putabam et magnum exemplum continentiae;
nam qui cum ingeniis conflictatur eius modi
neque commovetur animus in ea re tamen,
ein andermal; erfahre so, dass Pamphilus
ganz unbeteiligt; da dacht' ich denn, er sei genug
erprobt, ein wahres Muster von Enthaltsamkeit.
Denn wer mit Menschen solcher Art in Berührung kommt,
und doch zu diesen Dingen sich nicht reizen lässt,
 
95 sciăs posse habere iam ipsum suae vitae modum.
quom id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia
bona dicere et laudare fortunas meas,
qui gnatum haberem tali ingenio praeditum.
quid verbis opus est? hac fama inpulsus Chremes
der, glaub mir, kann sein Leben ordnen schon allein.
Nicht mir allein gefiel dies, alle wünschten mir
einstimmig Glück dazu und rühmten mein Geschick,
dass einen Sohn ich hätte von so wackrem Sinn.
Wozu der Worte? Trieb doch Chremes dieser Ruf,
 
100 ultro ad me venit, unicam gnatam suam,
cum dote summa filio uxorem ut daret.
placuit: despondi. hic nuptiis dictust dies.
SO. quid obstat, quor non verae fiant? SI. audies.
ferme in diebus paucis, quibus haec acta sunt,
von selbst zu kommen und die einzge Tochter mir
mit großer Mitgift anzutragen für den Sohn.
Gern nahm ich's an, und heute sollte Hochzeit sein.
SO. Was hindert denn, sie zu vollziehn? SI So hör' es nur! -
Wohl einige Tage drauf, als dies beschlossen war,
 
105 Chrysis vicina haec moritur. SO. o factum bene!
beasti; ei! metui a Chryside. SI. ibi tum filius
cum illis, qui amabant Chrysidem, una aderat frequens;
curabat una funus; tristis interim,
nonnumquam conlacrumabat. placuit tum id mihi.
starb Chrysis, unsre Nachbarin - SO. O, wie gut! Ich bin
ganz froh! Die Chrysis hat mir Angst gemacht. SI. Nun war
mein Sohn mit der Chrysis Freunden oft in jenem Haus,
besorgte mit die Leiche; traurig ließ er oft
wohl eine Träne fallen. Dies gefiel mir wohl.
 
110 sic cogitabam »hic parvae consuetudinis
causa huius mortem tam fert familiariter:
quid si ipse amasset? quid hĭc mihi faciet patri?«
haec ego putabam esse omnia humani ingeni
mansuetique animi officia. quid multis moror?
Ich dachte: "Wenn um einen kurzen Umgang nur
er ihren Tod sich so zu Herzen nimmt, wie wär's,
hätt' er sie geliebt? Was wird er mir, dem Vater, tun?"
Ich glaubte, der ganze Anteil sei nur ein Beweis
von seiner Güte, Sanftmut. Doch was zögr' ich lang?
 
115 egomet quoque eius causa in funus prodeo,
nil suspicans etiam mali. SO. hem quid id est? SI. scies.
ecfertur; imus. interea inter mulieres
quae ibi aderant forte unam aspicio adulescentulam
forma ... SO. bona fortasse. SI. et voltu, Sosia,
Um seinetwegen folgt' ich selbst dem Leichenzug,
nichts Arges noch vermutend. SO. Nun, was ist's? SI. Vernimm!
Man trägt sie heraus, wir gehn; da seh ich bei den Frau'n,
die da zugegen, ein junges Mädchen von ungefähr,
von Gestalt... SO. Vielleicht wohl hübsch? SI. und Gesicht - o Sosia! -
 
120 adeo modesto, adeo venusto, ut nil supra.
quia tum mihi lamentari praeter ceteras
visast et quia erat forma praeter ceteras
honesta ac liberali, accedo ad pedisequas,
quae sit, rogo: sororem esse aiunt Chrysidis.
so unschuldsvoll, so allerliebtst, gibt nichts es mehr.
Weil sie mir mehr zu klagen als die andern schien
und weil auch ihre Gestalt durh Anstand, Adel sich
auszeichnete, so nähert' ich ihren Begleitern mich
und fragt', wer sie sei: "Der Chrysis Schwester!" hieß es da.
 
125 percussit ilico animum. attat, hoc illud est,
hinc illae lacrumae, haec illast misericordia.
SO. quam timeo, quorsum evadas! SI. funus interim
procedit: sequimur; ad sepulcrum venimus;
in ignem inpositast; fletur. interea haec soror,
Das fiel mir gleich aufs Herz: "Ei, ei, da haben wir's!
Daher die Tränen! Dieses ist das Mitgefühl!"
SO. Wie fürcht ich, wie das noch endet! SI. Währenddessen ging
der Zug voran; wir folgen; kommen an beim Grab.
Man legt die Leiche auf das Feuer, weint; indes
 
130 quam dixi, ad flammam accessit inprudentius,
satis cum periclo. ibi tum exanimatus Pamphilus
bene dissimulatum amorem et celatum indicat:
adcurrit; mediam mulierem complectitur:
»mea Glycerium,« inquit »quid agis? quor te is perditum?«
trat diese Schwester unbedacht mit ziemlich viel
Gefahr dem Feuer zu nah. Da gab, ganz außer sich,
die gut verhehlte Liebe Pamphilus plötzlich kund:
Er eilet, schlingt die Arme um des Mädchens Leib,
"Glycerium," ruft er, "was ist das? Suchst du den Tod?"
 
135 tum illa, ut consuetum facile amorem cerneres,
reiecit se in eum flens quam familiariter!
SO. quid ais? SI. redeo inde iratus atque aegre ferens;
nec satis ad obiurgandum causae. diceret
»quid feci? quid commerui aut peccavi, pater?
Sie - so dass leicht man ihre vertraute Liebe sah -
warf weinend sich zurück ganz traulich an seine Brust.
SO. Was du sagst! SI. Verdrießlich und voll Zorn geh' ich zurück.
Doch war nicht Grund genug zum Schelten. Wenn er sprach:
"Was hab ich getan, verbrochen, Vater, worin gefehlt?
 
140 quae sese in ignem inicere voluit, prohibui
servavi.« honesta oratiost. SO. recte putas;
nam si illum obiurges, vitae qui auxilium tulit,
quid facias illi, qui dederit damnum aut malum?
SI. venit Chremes postridie ad me clamitans:
Gehindert hab' ich sie, dass sie ins Feuer sprang,
hab' sie gerettet" - so muss man's gelten lassen. SO. Ganz
und gar; denn tadelst du den, der ein Leben rettete,
was willst du dem tun, welcher Schaden und Unglück schafft?
SI. Am Morgen drauf kommt schreiend Chremes mir ins Haus:
 
145 indignum facinus; comperisse Pamphilum
pro uxore habere hanc peregrinam. ego ĭllud sedulo
negare factum. ille instat factum. denique
ita tum discedo ab illo, ut qui se filiam
neget daturum. SO. non tu ibi gnatum ... ? SI. ne haec quidem
Entsetzlich sei's! Er höre, Pamphilus halte sich
die Fremde ganz als Frau. Ich leugne, was ich kann,
dass dies so sei; doch er besteht darauf; kurz, wir gehn
so voneinander, dass er erklärt, er würde ihm
sein Kind nicht geben. SO. Hast du nicht da den Sohn...? SI. Auch dies
 
150 satis vehemens causa ad obiurgandum. SO. qui? cedo.
SI. »tute ipse his rebus finem praescripsti, pater:
prope adest, quom alieno more vivendumst mihi:
sine nunc meo me vivere interea modo.«
SO. qui igitur relictus est obiurgandi locus?
ist nicht hinreichender Grund zum Schelten. SO. Ei, wieso?
SI. "Du selbst hast diesen Dingen, Vater, ein Ziel gesetzt:
Die Zeit ist nah, wo ich andrer Sinn mich fügen muss;
bis dahin lass mich leben noch nach meinem Sinn."
SO. Wo bleibt dir denn zum Schelten noch Gelegenheit?
 
155 SI. si propter amorem uxorem nolet ducere:
ea primum ab illo animum advortenda iniuriast;
et nunc id operam do, ut per falsas nuptias
vera obiurgandi causa sit, si deneget;
simul sceleratus Davos siquid consili
SI. Wenn wegen der Liebschaft er die Frau nicht nehmen will,
die Unbill erst, begeht er sie, ist strafenswert.
Und jetzt erstreb' ich, dass die falsche Hochzeit mir,
wenn er sich sträubt, den wahren Grund zum Schelten gibt.
Auch dass der Schurke Davus, weiß er einen Kniff,
 
160 habet, ut consumat nunc, quom nil obsint doli;
quem ego credo manibus pedibusque obnixe omnia
facturum, magis id adeo, mihi ut incommodet
quam ut obsequatur gnato. SO. quapropter? SI. rogas?
mala mens, malus animus. quem quidem ego si sensero ...
ihn jetzt verbraucht, wo seine Ränk' unschädlich sind.
Denn der, wahrhaftig! wird sich mir mit Hand und Fuß
entgegen stemmen, mehr sogar mir zum Verdruss
als meinem Sohn zulieb. SO. Warum? SI. Du fragst noch gar?
Ein Bösewicht von Kopf bis zu Füßen! Doch treff ich ihn...!
 
165 sed quid opust verbis? sin eveniat quod volo,
in Pamphilo ut nil sit morae, restat Chremes
cui mi expurgandus est: et spero confore.
nunc tuŏmst officium has bene ut adsimules nuptias,
perterrefacias Davom, observes filium
Mit einem Wort: wenn es nach meinem Wunsche geht,
das heißt, wenn Pamphilus nicht widerstrebt, so bleibt
nur Chremes zu erbitten, und das, hoff' ich, glückt.
Dein Amt ist nun: du richtest die Hochzeit täuschend ein,
erschreckst den Davus auch, gibst acht auf meinen Sohn,
 
170 quid agat, quid cŭm ĭllo consili captet. SO. sat est:
curabo. SI. eamus nunciam intro: i prae, sequar.
was er treibt und welchen Plan er mit jenem fasst. SO. Genug!
Ich richt es aus. SI. Nun komm ins Haus: geh vor! ich komm.
 
 
  I 2.
Simo, Davos
I 2.
Simo, Davus
 
  SI. Non dubiumst quin uxorem nolit filius;
ita Davom modo timere sensi, ubi nuptias
futuras esse audivit. sed ĭpse exit foras.
SI. Mir ist kein Zweifel, dass mein Sohn die Frau nicht will.
Denn solch ein Schrecken fiel auf Davus, wie er hört,
dass heut die Hochzeit sein soll. Doch da kommt er selbst.
 
175 DA. mirabar, hoc si sic abiret, et eri semper lenitas
DA. Es soll mich wundern, wenn das so abging; immer fürchtet' ich, wo
ia8
verebar quorsum evaderet. des Herrn Geduld ein Ende nimmt. ia2
qui, postquam audierat non datum iri filio uxorem suo, Obgleich er schon gehört hat, dass die Frau dem Sohn verweigert wird, ia8
numquam quoiquam nostrum verbum fecit neque id aegre tulit. So sagt er doch keinem von uns ein Wort und zeigt uns keine Empfindlichkeit. tr7
SI. at nunc faciet neque, ut opinor, sine tuo magno malo. SI. Doch jetzt wird er's und ich denke, dass es dir schlecht bekommen soll.  
180 DA. id voluit nos sic necopinantis duci falso gaudio,
DA. So wollt er, dass wir unversehns in falsche Freude eingelullt
ia8
sperantis iam amoto metu, interoscitantis opprimi, Voll Hoffnung, furchtlos eingeschlafen, urplötzlich würden überrascht,  
ně esset spatium cogitandi ad disturbandas nuptias: Und nichts mehr sich ersinnen ließ, um dieser Hochzeit zu entgehn! tr7
astute. SI. carnufex quae loquitur? DA. erus est neque provideram. Sehr schlau! SI. Was schwatzt der Galgenstrick? Der Herr ist's und ich sah ihn nicht! ia8
SI. Dave. DA. hem, quid est? SI. ehodum ad me. DA. quid hĭc volt? SI. quid ais? DA. qua de re? SI. rogas? SI. Davus! DA. Was gibt's? SI. Hierher! DA. Was will er? SI. Was sagst du? DA. Ich? Wovon? SI. Du fragst?  
185 meum gnatum rumor est amare. DA. id populus curat scilicet.
SI. hoccin agis an non? DA. ego vero istuc. SI. sed nunc ea me exquirere
iniqui patris est; nam quod ant(e)hac fecit, nil ad me attinet.
dum tempus ad eam rem tulit, sivi, animum ut expleret suom;
nunc hic dies aliam vitam defert, alios mores postulat:
Mein Sohn, heißt's allgemein, sei verliebt. DA. Höchst wichtig freilich für das Volk!
SI. Nun, gibst du Achtung? DA. Ja, ganz Ohr! SI. Doch wär's vom Vater ungerecht,
danach zu forschen; denn mich kümmert nicht, was vorher er getan:
Solang die Zeit gepasst hat, mocht er leben, wie's ihm gefiel.
Doch dieser Tag bringt andres Leben, fordert eine andre Art.
 
190 de(h)inc postulo sive aequomst te oro, Dave, ut redeat iam in viam.
hoc quid sit? omnes, quĭ amant, graviter sibi dari uxorem ferunt.
DA. ita aiunt. SI. tum siquis magistrum cepit ad eam rem inprobum,
ipsum animum aegrotum ad deteriorem partem plerumque adplicat.
DA. non hercle intellego. SI. non? hem. DA. non: Davos sum, non Oedipus.
Jetzt fordr' ich, Davus, ja - willst du - bitt ich, dass er sich weiter zum Rechten kehrt.
Was heißt das? Alle Verliebten entschließen ungern sich zu einer Frau.
DA. So sagt man. SI. Hat nun einer einen Schurken zum Lehrer obendrein,
So wendet er sein krankes Herz zur schlechten Seite größtenteils.
DA. Gewiss! Ich versteh' dich nicht. SI. Nicht? Hm! DA. Nein, Davus bin ich, nicht Oedipus.
 
195 SI. nempe ergo aperte vis quae restant me loqui? DA. sane quidem.
SI. So soll ich mit dürren Worten sagen, was dahintersteckt? DA. Ei ja!  
SI. si sensero hodie quicquam in his te nuptiis SI. Wenn heut ich merke, dass bei dieser Hochzeit du ia6
fallaciae conari, quo fiant minus, nur einen Kniff probierst, sie zu verhinderen  
aut velle in ea re ostendi quam sis callidus, oder um dabei zu zeigen deine Verschlagenheit,  
verberibus caesum te in pistrinum, Dave, dedam usque ad necem, so wirst du mit Ruten traktiert und verbleibst in der Mühle bis an dein selig End, ia8
200 eă lege atque omine ut, si te inde exemerim, ego pro te molam.
quid, hoc intellextin? an nondum etiam ne hoc quidem? DA. immo callide:
ita aperte ipsam rem modo locutu's, nil circum itione usus es.
SI. ubivis facilius passus sim quam in hac re me deludier.
DA. bona verba, quaeso! SI. inrides? nil me fallis. sed dico tibi:
mit dem Wahrzeichen, dass, mach' ich dich los, ich selbst statt deiner mahlen muss.
Wie nun? Verstehst du? Oder auch jetzt noch nicht genug? DA. Nein, übergnug!
So hast du das Ding beim wahren Namen ohne Rückhalt jetzt genannt.
SI. In allem will ich lieber mich betrügen lassen als gerade hier.
DA. Kein böses Wort! SI. Du spottest noch? Du foppst mich nicht! Ich sag' dir: Sei
 
205 ne temere facias; neque tu haud dicas tibi non praedictum: cave! nicht unbedacht! Sag' nicht, es sei dir nicht vorhergesagt! Hüt' dich!  
 
  I 3.
Davos
I 3.
Davus
 
  Enĭmvero, Dave, nil locist segnitiae neque socordiae,
quantum intellexi modo senis sententiam de nuptiis:
quae si non astu providentur, me aut erum pessum dabunt.
nec, quid agam, certumst, Pamphilumne adiutem an auscultem seni.
Wahrhaftig, Davus, jetzt ist nicht Zeit zu Säume- und zu Träumerein:
Wenn ich des Alten Absicht mit der Hochzeit recht verstanden hab' -
Wird da durch List nicht vorgekehrt, bin ich verloren oder mein Herr!
Und dabei weiß ich nicht, was ich tu: ob ich Pamphilus helf', ob dem Alten folg'.
 
210 si illum relinquo, ei(u)s vitae timeo; sin opitulor, hui(u)s minas,
quoi verba dare difficilest: primum iam de amore hoc comperit;
me infensus servat, nequam faciam in nuptiis fallaciam.
si senserit, perii: aut si lubitum fuerit, causam ceperit,
quo iure quaque iniuria praecipitem in pistrinum dabit.
Verlass ich jenen, fürcht ich ein Unglück; helf' ich, fürcht ich des Alten Drohn;
und dem ist schwer was weiszumachen; denn er kennt die Liebschaft schon
und passt mir peinlich auf, dass ich bei der Hochzeit nicht in die Quer' ihm komm'.
Wenn er was merkt, ist's aus mit mir; ja, wenn's ihm beliebt, bricht er's vom Zaun
und schleudert - sei's mit Recht, sei's unrecht - kopfüber in die Mühle mich.
 
215 ad haec mala hoc mi accedit etiam: haec Andria,
si ista uxor sive amicast, gravida e Pamphilost.
audireque eorumst operae pretium audaciam
(nam inceptiost amentium, haud amantium):
quidquid peperisset, decreverunt tollere.
Zu all dem Übel kommt nun dies noch: die Andrierin
Sei's Pamphilus Frau oder Freundin, ist schwanger von ihm
und anzuhören lohnt's der Müh', wie keck sie sind;
denn nur Verrückten, nicht Verliebten fiel das ein:
"Was auch zur Welt kommt, er erkennt's als legitim."
ia6
220 et fingunt quandam inter se nunc fallaciam
civem Atticam esse hanc: »fuit olim quidam senex
mercator; navim is fregit apud Andrum insulam;
is obiit mortem.« ibi tum hanc eiectam Chrysidis
patrem recepisse orbam, parvam. fabulae!
Und nun ersinnen sie zusammen noch einen Kniff:
Sie sei athenische Bürgerin: "Es war einmal
ein alter Kaufmann - Schiffbruch litt bei Andros der -
fand dort den Tod - als Kind ans Land gespült, verwaist,
Hab' Chrysis' Vater sie aufgenommen" - Fabelei!
 
225 miquidem hercle non fit veri simile; atque ipsis commentum placet.
Wenigstens mir ist's nicht wahrscheinlich; doch ihnen scheint es gut erdacht. ia8
  sed Mysis ab ea egreditur. at ego hinc me ad forum ut Doch Mysis kommt von dort; ich aber geh' zum Markt, ia6
  conveniam Pamphilum, ne de hac re pater inprudentem opprimat. um Pamphilus zu sehn, dass der Alte nicht unversehns ihn überrascht. ia8
 
  I 4.
Mysis
I 4.
Mysis
 
  Audivi, Archylis, iamdudum: Lesbiam adduci iubes.
sane pol ĭlla temulentast mulier et temeraria
Ja! Ich hab's gehört schon, Archylis: Rufen soll ich die Lesbia. -
Nun, wahrhaftig! Diee Frau ist ganz versoffen und unbedacht
tr7
230 nec satis digna, quoi committas primo partu mulierem.
tamen eam adducam? inportunitatem spectate aniculae
quia compotrix eius est. di, date facultatem obsecro
huic pariundi atque illi in aliis potius peccandi locum.
und nicht wert gerufen zu werden bei einer ersten Niederkunft.
Muss ich sie dennoch holen? Seh mir einer der Vettel Ungebühr!
Einzig weil sie mit ihr säuft! O Götter, schenkt, ich bitt' euch, Glück
Dieser Entbindung und lasst jene lieber fehlen bei anderen!
 
  sed quidnam Pamphilum exanimatum video? vereor quid siet. Doch warum seh' ich Pamphilus außer sich? O weh! Was wird das sein? ia8
235 opperiar, ut sciam, num quid nam haec turba tristitiae adferat. Ich warte hier zu sehn, ob diese Verwirrung nicht ein Unglück bringt.  
 
  I 5.
Mysis, Pamphilus
I 5.
Mysis, Pamphilus
 
PA. Hocciněst humanum factu aut inceptu? hoccin officium patris?
PA. Ist es menschlich, so zu handeln? Hat ein Vater dazu das Recht?  
MY. quid ĭllud est? PA. pro deum fidem! quid ěst, si haec non contumeliast? MY. Was geht da vor? PA. Bei allen Göttern! Wo gibt es eine größre Schmach?! tr7
uxorem decrerat dare sese mi hodie: nonne oportuit Er hat beschlossen, eine Frau mir heut zu geben; musst' ich das nicht ia8
praescisse me ante? nonne prius communicatum oportuit? vorher erfahren? Musst' er mir das nicht vorher ankündigen?  
240 MY. miseram me, quod verbum audio!
MY. Ich Arme! Was erfahr' ich da?
ia2
PA. quid? Chremes, qui denegarat se commissurum mihi PA. Und Chremes, der aufgekündigt hatte seine Tochter mir tr7
gnatam suam uxorem, id mutavit, quia me inmutatum videt? anzuvertraun, hat er sich geändert, weil er mich unverändert sieht? ia8
itane obstinate operam dat, ut me a Glycerio miserum abstrahat? Beeifert er sich so, mich Armen zu reißen von Glycerium?  
quod si fit, pereo funditus. Geschieht das, - dann ist's aus mit mir. ia2
245 adeon hominem esse invenustum aut infelicem quemquam, ut ego sum! Ist wohl noch wre so jammervoll, so ganz unglücklich, wie ich es bin! tr8
pro deum atque hominum fidem! Bei der Götter und Menschen Treu! tr2
nullon ego Chremetis pacto adfinitatem effugere potero? Kann ich denn auf keine Weise Chremes' Schwägerschaft entgehn? tr8
quot modis contemptus, spretus! facta transacta omnia. hem Wie viel mal verschmäht, verachtet!Alles getan und abgetan! tr7
repudiatus repetor. quăm ŏb rem? nisi si id est, quod suspicor: Eben verstoßen, holt man mich wieder! Und warum, wenn sie nicht schier  
250 aliquid monstri alunt: ea quoniam nemini obtrudi potest,
Eine Missgeburt ist? Weil man keinem die aufsacken kann,
 
itur ad me. MY. oratio haec me miseram exanimavit metu. kommt man zu mir. MY. Was ich da höre, macht mich Arme halbtot vor Angst.  
PA. nam quid ego dicam de patre? ah PA. Und meinen Vater begreif' ich nicht. ia2
tantamne rem tam neglegenter agere! praeteriens modo So obenhin etwas so Wichtiges abzutun! Vorübergehend ia8
mi apŭd forum »uxor tibi ducendast, Pamphile, hodie« inquit: »para, am Markte sagt' er: "Pamphilus, heute wirst du Hochzeit halten, geh tr7
255 abĭ domum.« id mihi visust dicere »abĭ cito ac suspende te.«
obstipui. censen me verbum potuisse ullum proloqui? aut
ullam causam, ineptam saltem, falsam, iniquam? obmutui.
quod si ego rescissem id prius, quid facerem, siquis nunc me roget:
aliquid facerem, ut hoc ne facerem. sed nunc quid primum exsequar?
nach Haus, bereite dich vor!" Ich meint, er sagte: "Geh und häng dich auf!"
Ganz versteinert; - meinst du, ich hätte nur ein Wort herausgebracht,
einen Vorwand, wenn auch läppisch, falsch und dumm? Ich war verstummt.
Fragt nun jemand, was ich getan hätt', wenn ich es vorher gewusst?
Etwas sicher, um dies zu vermeiden! Doch was tu ich jetzt zuerst?
 
260 tot me inpediunt curae, quae meum animum divorsae trahunt: So viel Sorgen umstricken mich, die mein Herz bald hier- bald dorthin ziehn:  
amŏr, misericordia huius, nuptiarum sollicitatio,
tum patris pudor, qui me tam leni passus est animo usque adhuc,
quae meo quomque animo lubitumst, facere. eine ego ut ădvorser? ei mihi!
incertumst, quid agam. MY. misera timeo »incertum« hoc quorsus accidat.
Mitleid mit dieser Liebe, Kummer wegen der Hochzeit einerseits,
dann Scheu vor dem Vater, der so nachsichtsvoll bis jetzt mich genießen ließ,
was nur mein Herz sich wünschen mocht'. Im widerstreben! Wehe mir!
Ich schwanke, was ich tu. MY. Ich Arme, fürchte, wohin das Schwanken neigt!
ia8
265 sed nunc peropust aut hunc cum ipsa aut de illa aliquid me advorsum hunc loqui: Doch dringend nötig ist, dass er selbst sie spreche, oder von ihr hört;  
  dum in dubiost animus, paullo momento huc vel ĭlluc impellitur. solang er schwankt, neigt kleiner Anstoß leicht ihn dorthin oder hier.  
  PA. quis hĭc loquitur? Mysis, salve. MY. o salve, Pamphilē. PA. quid agit? MY. rogas? PA.Wer spricht da? Mysis! Willkommen! MY. Dank, o Pamphilus! PA. Wie geht's ihr? MY. Ach!  
  laborat e dolore atque ex hoc misera sollicitast, diem Du fragst? Sie liegt in Wehen; und auch bekümmert ist die Arme, weil  
  quia olim in hunc sunt constitutae nuptiae. tum autem hoc timet, auf heute früher die Hochzeit angesetzt war; und nun fürchtet sie,  
270 ne deseras se. PA. hem egone istuc conari queam?
egŏn propter me illam decipi miseram sinam,
quae mihi suom animum atque omnem vitam credidit,
quam ego animo egregie caram pro uxore habuerim?
bene et pudice ei(u)s doctum atque eductum sinam
dass du sie verlässt. PA. Dies könnte ich versuchen je?
Ich sollt's ertragen, dass durch mich die würde getäuscht,
die ich unendlich liebe, die sich ganz mir gab,
die mir unendlich teuer, die mir Gattin ist?!
Ihr gut und keusch gebildet und gewöhntes Herz
ia6
275 coactum egestate ingenium inmutarier?
non faciam. MY. haud verear, si in te solo sit situm;
sed vĭm ŭt queas ferre. PA. adeon me ignavom putas,
adeon porro ingratum aut inhumanum aut ferum,
ut neque me consuetudo neque amor neque pudor
sollt' ich aus Not und Armut sich verderben sehn?!
Nein, nimmer! MY. Mir wär nicht bange, läg es an dir allein.
Doch lässt du dich auch nicht zwingen? PA. Schein' ich dir so schwach,
so ganz undankbar, so gefühllos und so roh,
dass nicht ihr Umgang, ihre Liebe, Ehrgefühl
 
280 commoveat neque commoneat, ut servem fidem?
MY. unum hoc scio: hanc meritam esse, ut memor esses sui.
PA. memor essem? o Mysis Mysis, etiam nunc mihi
scripta illa dicta sunt in animo Chrysidis
de Glycerio. iam ferme moriens me vocat:
mich treibt und mahnt, ihr stets getreu zu sein?
MY. Eines weiß ich: dass sie wert ist, dass du an sie denkst.
PA. "Sie denken!" - Mysis, Mysis! Jetzt noch sind ins Herz
die Worte mit geschrieben, die von Glycerium
mir Chrysis sagte. Schon fast sterbend rief sie mich.
 
285 accessi; vos semotae: nos soli: incipit
»mi Pamphile, huius formam atque aetatem vides,
nec clam te est, quăm ĭlli nunc utraeque inutiles
et ad pudĭcitiam et ad rem tutandam sient.
quod per ego te dextram hanc oro et genium tuom,
Hin tret ich - ihr besiseite - wir allein - sie begann:
"Mein Pamphilus, du siehst ihr Alter, ihre Gestalt,
und weißt, wie wenig beides jetzt ihr hilft,
um ihre Reinheit zu bewschützen und ihr Gut.
Drum bei der Rechten fleh, bei deinem Genius,
 
290 per tuăm fidem perque huius solitudinem
te obtestor, ne abs te hanc segreges neu deseras.
si te in germani fratris dilexi loco
sive haec te solum semper fecit maxumi
seu tibi morigera fuit in rebus omnibus,
bei deinem Wort und bei des Mädchens Verlassenheit,
beschwör ich dich: trenn dich nicht von ihr, verlass sie nicht!
Wie ich dich stets wie einen leiblichen Bruder hielt,
wie sie die höchste Liebe einzig dir geschenkt,
und dir in allen Dingen alles zuliebe tat,
 
295


te isti virum do, amicum, tutorem, patrem;
bona nostra haec tibi permitto et tuăe mando fide[i].«
hanc mi in manum dat; mors continuo ipsam occupat.
accepi: acceptam servabo. MY. ita spero quidem.
so geb ich dich ihr zum Mann, zum Vormund, Vater, Freund.
Dir geb ich meine Habe, vertrau sie deiner Treu."
So gab sie jene mir; dann fasste sie der Tod.
Ich nahm sie und werde sie wahren. MY. Ja, so hoff' ich auch.
 
PA. sed quor tu abis ab ĭlla? MY. obstetricem accerso. PA. propera. atque audin? PA. Doch warum verließt du sie? MY. Muss die Hebamm' holen. PA. Eil dann! und: hörst du? ia7
300 verbum unum cavě de nuptiis, ne ad morbum hoc etiam ... MY. teneo. Kein Wort von der Hochzeit, dass ihr Leid nicht noch vermehrt wird... MY. Richtig.  
 
 
II 1.
Charinus Byrria Pamphilus
II 1.
Charinus Byrria Pamphilus
 
CH. Quid ais, Byrria? datŭrne illa Pamphilo hodie nuptum? BY. sic est.
CH. Was due sagst! Noch heute, Byrrhia, wird sie Pamphilus' Frau? BY. Ja, Ja! tr8
CH. qui scis? BY. apŭd forum modo ě Davo audivi. CH. vae misero mihi! CH.Woher weißt du's? BY. Ich hört's am Markt von Davus eben. CH. Weh mir, weh! tr7
ut animus in spe atque in timore usque ant(e)hac attentus fuit, Wie Schweben zwischen Furcht und Hoffnung mein Herz bis jetzt nur aufrecht hielt, ia8
ita, postquam adempta spes est, lassus cura confectus stupet. so sinkt es, nun die Hoffnung hin ist, zu Boden, matt von Gram verzehrt.  
305 BY. quaeso edepol, Charine, quoniam non potest id fieri, quod vis, BY. Ach, Charin! Ich bitte dich, da doch, was du willst, unmöglich, so tr8
id velis, quod possit. CH. nil volo aliud nisi Philumenam. BY. ah
wolle, was möglich ist! CH. Nichts andres als Philumena will ich! BY. Ach! tr7
quanto satiust te id dare operam, qui istum amorem ex animo amoveas,
Besser wär, du trügest Sorge, diese Liebe zu verscheuchen, tr8
quam id loqui, quo mage lubido frustra incendatur tua! als umsonst mit solchen Reden noch zu schüren deine Glut. tr7
CH. facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus. CH. Gesunde wissen immer leicht für Kranke guten Rat. Wenn du ia8
310 tu si hic sis, aliter sentias. BY. age age, ut lubet. CH. sed Pamphilum
video. omnia experiri certumst, prius quam pereo. BY. quid hic agit?
CH. ipsum hunc orabo, huic supplicabo, amorem huic narrabo meum:
credo impetrabo, ut aliquot saltem nuptiis prodat dies:
interea fiet aliquid, spero. BY. id »aliquid« nil est. CH. Byrria,
ich wärest, anders wär dir zu Mut. BY. Zu denn, nach Belieben! CH. Doch Pamphilus kommt;
nichts lass ich unversucht, solang ich noch am Leben. BY. Was hat er im Sinn?
CH. Ich bitt ihn selbst, ich fleh' in an, gesteh' ihm meine Liebe ein.
Gewiss! Ich bewirke, er schiebt die Hochzeit wenigstens einige Tage auf.
Indessen wird sich vielleicht was fügen. BY. Das "was" ist nichts. CH. Du, Byrrhia!
 
315 quid tibi videtur? adeon ad eum? BY. quidni? si nil impetres, Was meinst du? Geh ich zu ihm? BY.Warum nicht? Hilft's auch weiter nichts, als dass  
ut te arbitretur sibi paratum moechum, si illam duxerit. In dir den augemachten Galan bei seiner künftgen Frau er sieht.  
CH. abĭn hinc in malam rem cum suspicione istac, scelus? CH. Pack augenblicklich dich zum Henker mit dem schnöden Verdacht, du Schuft! tr7
PA. Charinum video. salve. CH. o salve, Pamphile: PA. Charinus seh ich. Sei gegrüßt! CH. Du, Pamphilus, auch! ia6
ad te advenio spem, salutem, auxilium, consilium expetens. Zu dir komm ich, suche Hoffnung, suche Rettung, Rat und Tat. tr7
320 PA. neque pol consili locum habeo neque ad auxilium copiam.
sed ĭstuc quidnamst? CH. hodie uxorem ducis? PA. aiunt. CH. Pamphile,
si id facis, hodie postremum me vides. PA. quid ita? CH. ei mihi,
vereor dicere: huic dic quaeso, Byrria. BY. ego dicam. PA. quid est?
BY. sponsam hic tuam amat. PA. ně ĭste haud mecum sentit. eho dum dic mihi:
PA. Wahrlich, ich bin nicht im Stand zu raten, und hab zu helfen keine Macht.
Aber was gibt's? CH. Heiratest du heute? PA. Ja, es heißt so. CH. Pamphilus,
wenn du das tust, so siehst du mich heut zum letzten Mal. PA. Wieso? CH. Ach, ich
kann's nicht sagen; sage du's ihm, Byrrhia. BY. Wohlan! PA. Was ist's?
BY. Deine Braut ist seine Geliebte. PA. Da sind wir ganz verschiednen Sinns.
 
325 num quid nam amplius tibi cŭm ĭlla fuit, Charine? CH. ah, Pamphile,
nil. PA. quam vellem! CH. nunc te per amicitiam et per amorem obsecro,
principio, ut ne ducas. PA. dabo equidem operam. CH. sed si id non potest
aut tibi nuptiae hae sunt cordi, PA. cordi? CH. saltem aliquot dies
profer, dum proficiscor aliquo, ne videam. PA. audi nunciam:
Aber warst du schon etwas weiter mit ihr, Charin? CH. Ach, Pamphilus,
nein! PA. Mir wär es lieb! CH. Nun bitt ich bei unsrer Freundschaft, Liebe dich:
Nimm sie vor allem nicht! PA. Ich werde tun, was ich kann. CH. Doch kannst du nicht,
liegt die Hochzeit dir am Herzen... PA. Am Herzen? CH. Wenige Tage nur
Schieb's dann auf, bis ich weg von hier, um es nicht zu sehn! PA. Nun höre mich!
 
330 ego, Charine, ne utiquam officium liberi esse hominis puto,
quom is nil mereat, postulare id gratiae adponi sibi.
nuptias effugere ego istas malo quam tu adipiscier.
CH. reddidisti animum. PA. nunc, siquid potěs aut tŭ aŭt hic Byrria,
facite, fingite, invenite, efficite, qui detur tibi;
Sieh, Charin! Nach meiner Ansichtschickt sich's nicht für den wackren Mann,
Dank für sich da zu verlangen, wo er keinen Dank verdient.
Mehr begehr ich, dieser Heirat zu entgehn, als du sie suchst.
CH. Neues Leben schenkst du mir! PA. Könnt ihr etwas, du und Byrria,
Nunmehr tun, so sinnt, erfindet, bemüht euch, dass du sie bekommst.
 
335 ego id agam, mihi qui ne detur. CH. sat habeo. PA. Davom optume
video, quoi(u)s consilio fretus sum. CH. at tu hercle haud quicquam mihi,
nisi ea, quae nil opus sunt scire. fugin hinc? BY. ego vero ac lubens.
Ich bemüh mich, nicht sie zu bekommen. CH. Das ist genug! PA. Wie gut! Ich seh
Davus: dessen Schlauheit trau ich. CH. Du aber sagst mir weiter nichts,
als was man nicht zu wissen braucht. Packst du dich? BY. Ja, und herzlich gern.
 
 
  II 2.
Davos, Charinus, Pamphilus
II 2.
Davus, Charinus, Pamphilus
 
  DA. Di boni, boni quid porto? sed ubi ĭnveniam Pamphilum,
ut metum in quo nunc est adimam atque expleam animum gaudio?
DA. Gute Götter! Was bring ich Gutes! Aber wo find ich Pamphilus,
Alle Furcht ihm zu benehmen, mit Freude zu erfüllen seine Brust?
 
340 CH. laetus est nescioquid. PA. nil est: nondum haec rescivit mala.
DA. quem ego nunc credo, si iam audierit sibi paratas nuptias...
CH. audin tu illum? DA. toto me oppido exanimatum quaerere.
sed ubi quaeram? quo nunc primum intendam? CH. cessas conloqui?
DA. habeo. PA. Dave, ades, resiste. DA. quis homost, qui me... ? o Pamphile,
CH. Warum mag der so erfreut sein? PA. Nichts; er kennt dies Leid noch nicht.
DA. Wenn er gehört hat, dass die Hochzeit zugerüstet wird für ihn...
CH. Hörst du nicht? DA. Dann sucht er mich, glaub ich, atemlos in der ganzen Stadt.
Doch wo such ich ihn? Wohin eil' ich zu allererst? CH. So ruf ihn doch!
DA. Richtig! PA. Davus! Halt! So bleib doch! DA. Wer da? Wer ruft? O Pamphilus!
 
345 te ipsum quaero. eugae, Charine! ambo opportune: vos volo.
PA. Dave, perii. DA. quin tu hoc audi. CH. interii. DA. quid timeas, scio.
PA. mea quidem hercle certe in dubio vitast. DA. et quid tu, scio.
PA. nuptiae mi... DA. etsi scio? PA. hodie... DA. obtundis, tam etsi intellego?
id paves, ne ducas tŭ ĭllam; tŭ aŭtem, ut ducas. CH. rem tenes.
Dich gerade such ich. Ah, gut, Charin! Recht passend beid'! Ich wollt zu euch!
PA. Davus, aus ist's! DA. Ei, so hör nur! PA. Alles hin! DA. Ich weiß, was dich drückt!
CH. Und bei mir geht's wahrhaftig an's Leben! DA. Auch, was dich, ist mir bekannt.
PA. Heute soll ich... DA. Ich weiß. PA. heiraten. DA. Plag mich nicht! Ich weiß es ja:
Du hast Angst, du musst sie nehmen, du, dass du sie nicht bekommst.
 
350 PA. istuc ipsum. DA. atque istuc ipsum nil periclist: me vide.
PA. obsecro te, quam primum hoc me libera miserum metu. DA. em
libero: uxorem tibi non dat iam Chremes. PA. qui scis? DA. scio.
tuos pater modo me prehendit: ait tibi uxorem dare
hodie, item alia multa, quae nunc non est narrandi locus.
CH. Richtig! PA. Dies genau! DA. Und dies genau - glaub mir - hat keine Not.
PA. Dann befrei mich armen, ich bitte dich, rasch aus dieser Angst! DA. WOhlan!
Chremes gibt dir das Mädchen gar noch nicht. PA. Wie weißt Du das? DA. Vernimm!
Eben packte mich der Vater, sagt' er würde heut 'ne Frau dir
geben; auch manch andres, was zu sagen, hier der Ort nicht ist.
 
355 continuo ad te properans percurro ad forum, ut dicam haec tibi.
ubi te non invenio, ibi escendo in quendam excelsum locum,
circumspicio: nusquam. forte ibi huius video Byrriam;
rogŏ: negat vidisse. mihi molestum; quid agam, cogito.
redeunti interea ex ipsa re mi incidit suspicio »hem
Eilig lief uich gleich zu dir zum Markte, dass du es erfährst.
Wie ich dich dort nicht finde, steig' ich einen höheren Platz hinauf,
seh mich um: vergebens. Plötzlich seh' ich da dessen Byrria,
frag ihn, doch er sah dich nicht. Recht ärgerlich! Was soll ich tun?
Auf dem Rückweg scheint mir indes die Sache nicht ganz richtig. Hm!
 
360 paullulum opsoni; ipsus tristis; de inproviso nuptiae:
non cohaerent.« PA. quorsus nam istuc? DA. ego me continuo ad Chremem.
quom illo advenio, solitudo ante ostium: iam id gaudeo.
CH. recte dicis. PA. perge! DA. maneo. interea intro ire neminem
video, exire neminem; matronam nullam in aedibus,
Wenig Gerichte! Er selbst verdrießlich! Dann die Hochzeit so unversehn!
Widersprüchlich! PA. Wohin soll das? DA. Ich sogleich zu Chremes hin.
Wie ich hinkomm, keine Seele vor der Tür - das freut mich schon.
CH. Gar nicht übel! PA. Weiter! DA. Ich bleib' und sehe keinen die ganze Zeit
weder aus- noch eingehn; keine Matrone in dem ganzen Haus;
 
365 nil ornati, nil tumulti: accessi; intro aspexi. PA. scio:
magnum signum. DA. num videntur convenire haec nuptiis?
PA. non opinor, Dave. DA. »opinor« narras? non recte accipis:
certa res est. etiam puerum inde abiens conveni Chremi:
holera et pisciculos minutos ferre obolo in cenam seni.
keinen Schmuck; auch kein Geräusch; ich näh'r mich; ich sehe hinein - PA: Versteh': gute Zeichen! DA. Scheint dir das wie eine Hochzeit auszusehn?
PA. Nein, ich glaube kaum, Davus. DA. "Glaub kaum", sagst du? Du verstehst es falsch.
Ganz gewiss ist's. Ferner sah ich, wie ich wegging, dass ein Bursch
kleine Fische und Kohl für den Alten kaum für ein paar Heller bringt.
 
370 CH. liberatus sum hodie, Dave, tua opera. DA. ac nullus quidem.
CH. quid ita? nempe huic prorsus illam non dat. DA. ridiculum caput,
quasi necesse sit, si huic non dat, tě ĭllam uxorem ducere,
nisi vides, nisi senis amicos oras, ambis. CH. bene mones:
ibo, etsi hercle saepe iam me spes haec frustratast. vale!
CH. Nun, so bin ich heut durch dich gerettet. DA. So weit sind wir noch nicht.
CH. Wie das? Diesem gibt er sie doch auf keinen Fall. DA. O närrisch Kind!
Wird sie, wenn nicht der sie kriegt, darum notwendig deine Frau?
Sieh dich um und bitte des Alten Freunde, schmeichle! CH. Der Rat ist gut!
Auf denn, obgleich mich diese Hoffnung oft getäuscht hat! Lebe wohl!
 
 
  II 3.
Pamphilus, Davos
II 3.
Pamphilus, Davus
 
375 PA. Quid igitur sibi volt pater? quor simulat? DA. ego dicam tibi:
si id suscenseat nunc, quia non det tibi uxorem Chremes,
ipsus sibi esse iniurius videatur, neque id iniuria,
prius quam tuom, ut sese habeat, animum ad nuptias perspexerit:
sed si tu negaris ducere, ibi culpam in te transferet:
PA. Aber was bezweckt der Vater? Was soll die Täuschung? DA. Folgendes:
Wollt' er jetzt dir zürnen, weil dir Chremes seine Tochter nicht gibt,
Müsst' er sich selber ungerecht erscheinen und mit vollem Recht,
da er ja deine Meinung, was du von der Heirat denkst, nicht kennt.
Aber wenn du dich zu nehmen sie sträubst, dann schiebt er alle Schuld auf dich;
 
380
tŭm ĭllae turbae fient. PA. quidvis patiar. DA. pater est, Pamphile: dann geht's los! PA. Ich dulde alles. DA. Es ist der Vater, Pamphilus!  
difficilest. tum haec solast mulier. dictum factum invenerit Sehr bedenklich! - Und das Mädchen steht allein! - Gesagt, getan,
 
aliquam causam, quam ob rem eiciat oppido. PA. eiciat? DA. cito. findet er was, sie aus der Stadt zu schaffen. PA. weg? DA. Hals über Kopf.  
PA. cedo igitur, quid faciam, Dave? DA. dic te ducturum. PA. hem. DA. quid est? PA. Nun, so sprich! Was tu ich denn, Davus? DA. Sag, du nimmst sie! PA. Hm! DA. Was ist?  
PA. egŏn dicam? DA. quor non? PA. numquam faciam. DA. ne nega! PA. Das sagen? DA. Warum nicht? PA. Nimmermehr! DA. Versag es nicht! ia6
385



PA. suadere noli! DA. ex ea re quid fiat, vide.
PA. ut ab illa excludar, hoc concludar. DA. non itast.
nempe hoc sic esse opinor: dicturum patrem
»ducas volo hodie uxorem«; tu »ducam« inquies:
cedo, quid iurgabit tecum hic? reddes omnia,
PA. Berede mich nicht! DA. Bedenke, wie's dann kommen wird!
PA. Man sperrt von ihr mich aus, sperrt hier mich ein. DA. So nicht!
Ich meine, so wird' s sein: Der Vater sagt: "Ich will,
du sollst heut Hochzeit halten. Du antwortest: "Ja."
Sag an: Was hat er dann zu schelten? So verwirrst
 
390 quae nunc sunt certa ei consilia, incerta ut sient
du seine Pläne ihm, die er für unfelbar hält,  
sine ŏmni periclo. nam hoc haud dubiumst, quin Chremes und ganz gefahrlos; denn kein Zweifel: Chremes wird  
tibi non det gnatam; nec tu ea causa minueris Sein Kind dir nicht vertraun. Leb du nur weiter so
 
haec, quae facis, ne is mutet suam sententiam. wie bisher, dass Chremes seinen Sinn nicht ändere!  
patri dic velle, ut, quom velit, tibi iure irasci non queat. Du willigst ein, dass, wenn er auch will, er mit Recht nicht zürnen kann; ia8
395 nam quod tu speres, propulsabo facile: »uxorem his moribus;
dabĭt nemo«: inveniet inopem potius, quam te corrumpi sinat.
sed si te aequo animo ferre accipiet, neglegentem feceris;
aliam otiosus quaeret: interea aliquid acciderit boni.
PA. ităn credis? DA. haud dubium id quidemst. PA. vidě, quo me inducas. DA. quin taces?
denn was du hoffst, widerleg' ich leicht. Bei solchem Treiben gibt kein Mensch
'ne Frau - er findet eher 'ne Arme, als dass er dich verderben lässt.
Doch sieht er es dich gleichgültig nehmen, schläferst du ihn ein; in Ruh'
sucht er dann eine andre, und indessen hilft ein Zufall wohl.
PA. So meinst du? DA. Außer Zweifel! PA. Bedenke, wo du mich hinlockst! DA. Sei nur still!
 
400
PA. dicam. puerum autem ne resciscat mi esse ex illa cautiost; Nun gut! Nur mach, dass er nicht erfährt, dass sie mir ein Kind geboren hat;  
nam pollicitus sum suscepturum. DA. o facinus audax! PA. hanc fidem denn ich versprach, es anzuerkennen. DA. O Verwegenheit! PA. Ich musst
 
sibi me obsecravit, qui se sciret non deserturum, ut darem. mein Wort ihr geben, damit sie wisse, dass ich sie nie verlasseen will.
 
DA. curabitur. sed pater adest. cavě te esse tristem sentiat.
DA. Ich will's schon machen! Doch sieh: der Vater! Lass dich ja nicht traurig sehn!  
 
  II 4.
Simo, Davos, Pamphilus
II 4.
Simo, Davus, Pamphilus
 
SI. Reviso, quid agant aut quid captent consili. SI. Ich will doch nachsehn, was sie denken oder tun. ia6
405 DA. hic nunc non dubitat, quin te ducturum neges.
venit meditatus alicunde ex solo loco:
orationem sperat invenisse se,
qui differat te: proin tu fac, apud te ut sies!
PA. modo ŭt possim, Dave! DA. crede, inquam, hoc mihi, Pamphile,
DA. Der zweifelt nicht, dass du die Frau ausschlagen wirst.
Tiefsinnend kommt er von irgend einem stillen Ort,
und eine Rede, hofft er, habe er ausgedacht,
die dich zerschmettert. Nimm dich wohl zusammen denn!
PA. Ach, könnt ich nur, Davus! DA. Glaub mir, ich sag dir, Pamphilus,
 
410 numquam hodie tecum commutaturum patrem
unum esse verbum, si te dices ducere.
Dein Vater wird auch nicht ein einzig Wörtchen heut
mit dir noch wechseln, wenn du sagst, dass du sie nimmst.
 
 
  II 5.
Byrria, Simo, Davos, Pamphilus
II 5.
Byrria, Simo, Davus, Pamphilus
 
  BY. Erus me relictis rebus iussit Pamphilum
hodie observare, ut, quid ageret de nuptiis,
scirem: id propterea nunc hunc venientem sequor.
Mein Herr befahl, statt alles andern auszuspähn,
wie es Pamphilus heut mit der Hochzeit machen wird.
Deswegen folg ich, wenn er kommt, jetzt seiner Spur.
 
415 ipsum adeo praesto video cum Davo: hoc agam.
SI. utrumque adesse video. DA. em, serva. SI. Pamphile.
DA. quasi de inproviso respice ad eum. PA. ehem pater.
DA. probe. SI. hodie uxorem ducas, ut dixi, volo.
BY. nunc nostrae timeo parti, quid hĭc respondeat.
Doch sieh, da ist er selbst mit Davus! Nun Ohr gespitzt!
SI. Das sind ja beide. DA. Hm, Achtung! SI. Pamphilus!
DA. Sieh, wie von ungefähr, dich um! PA. Hm, Vater! Du?
DA. Gut! SI. Heute sollst due Hochzeit halten, wie gesagt.
BY. Jetzt ist mir angst und bange, was er antworten wird.
 
420 PA. neque ĭstic neque alibi tibi erit usquam in me mora. BY. hem.
DA. obmutuit. BY. quid dixit? SI. facis, ut te decet,
quom istuc, quod postulo, impetro cum gratia.
DA. sum verus? BY. erus, quantum audio, uxore excidit.
SI. i nunciam intro, ne in mora, quom opus sit, sies.
PA. Nicht hier, noch irgend sonstwo werd ich zögern. BY. Ha!
DA. Er ist verstummt. BY. Was sagt er? SI. Du handelst, wie dir ziemt,
da das, was ich wünsche, du mit Freuden mir gewährst.
DA. Nun, hatt' ich recht? BY. Mein Herr hat seine Braut gehabt!
SI. Geh jetzt ins Haus, dass kein Verzug durch dich entsteht!
 
425 PA. eo. - BY. nullane in re esse quoiquam homini fidem!
verum illud verbumst, volgo quod dici solet,
omnis sibi malle melius esse quam alteri.
ego illam vidi: virginem forma bona
memini videri: quo aequior sum Pamphilo,
PA. Ich geh. - BY. Dass man doch keinem irgend trauen darf!
Ein wahres Wort ist, was man so gewöhnlich sagt,
dass jeder lieber sich als andren was Gutes gönnt.
Ich hab sie gesehn; es ist ein Mädchen, erinnr' ich mich,
von hübschem Aussehn; bin drum Pamphilus weniger gram,
 
430 si se illam in somnis quam illum amplecti maluit.
renuntiabo, ut pro hoc malo mihi det malum.
wenn lieber er mit ihr schläft, als sie ihm abtritt.
Ich meld es ihm, dass er mir Leid mit Leid vergilt.
 
 
  II 6.
Davos, Simo
II 6.
Davus, Simo
 
  DA. Hic nunc me credit aliquam sibi fallaciam
portare et ea me hic restitisse gratia.
SI. quid Davos narrat? DA. aeque quicquam nunc quidem.
DA. Der denkt, ich führe gegen ihn jetzt einen Kniff
im Schild, und dass ich darum hier geblieben sei.
SI. Was sagt denn Davus? DA. Jetzt nichts andres als zuvor.
 
435 SI. nilne? hem. DA. nil prorsus. SI. atqui exspectabam quidem.
DA. praeter spem evenit, sentio: hoc male habet virum.
SI. potin es mihi verum dicerē? DA. nil facilius.
SI. nŭm ĭlli molestae quidpiam haec sunt nuptiae
propter hŭiusce hospitai consuetudinem?
SI. Nichts? Hem! DA. Nichts, ganz und gar! SI. Und doch erwartet' ich's.
DA. Das hat er nicht gehofft; - ich merke, das macht ihn irr.
SI. Kannst du die Wahrheit sagen? DA. Nichts so leicht als das!
SI. Ist ihm die Hochzeit wegen seines Verhältnisses
mit jener Fremden irgendwie unangenehm?
 
440 DA. nil hercle; aut, si adeo, biduist aut tridui
haec sollicitudo: nosti? deinde desinet.
etenim ipsus secum eam rem reputavit via.
SI. laudo. DA. dum licitumst ei dumque aetas tulit,
amavit; tum id clam: cavit, ne umquam infamiae
DA. Gar nicht; oder wenn auch, dauert zwei, drei Tage kaum
solch eine Verstimmung; du verstehst? dann hört sie auf.
Er sieht auch selbst die Sache vom richt'gen Standpunkt an.
SI. Sehr brav! DA. Solang's erlaubt, dem Alter passend war,
hat er geliebt, doch heimlich; sorgte, dass es nie
 
445 ea res sibi esset, ut virum fortem decet.
nunc uxore opus est: animum ad uxorem adpulit.
SI. subtristis visus est esse aliquantum mihi.
DA. nil propter hanc rem, sed ěst, quod suscenset tibi.
SI. quidnamst? DA. puerilest. SI. quid id est? DA. nil. SI. quin dic, quid est?
ihm Schande brachte, wie ein starker Mann auch muss.
Jetzt gilt's 'ne Frau, und er entschloss sich zu der Frau.
SI. Ein bisschen grämlich schien er eben doch zu sein.
DA. Nicht dessentwegen; doch ist was, das er dir übel nimmt.
SI. Und was? DA. Lappalien! SI. Was ist's? DA. Nichts! SI. Raus damit!
 
450 DA. ait nimium parce facere sumptum. SI. mene? DA. te.
»vix«, inquit, »drachumis est opsonatum decem:
non filio videtur uxorem dare.
quem«, inquit, »vocabo ad cenam meorum aequalium
potissumum nunc?« et, quod dicendum hic siet,
DA. Er sagt, zu knickerig richte man's ein. SI. Wie? wer? ich? DA. Du!
"Kaum", sagt er, "wendet man zehn Drachmen auf den Schmaus.
Wer sollte meinen, dass des Sohnes Hochzeit sei?
Wen von den Freunden", spricht er, "lad' ich nun zu Gast,
und heut zumal?" Und wirklich, unter uns gesagt,
 
455 tu quoque perparce nimium: non laudo. SI. tace.
DA. commovi. SI. ego istaec recte ut fiant, videro.
quidnam hoc est rei? quid hĭc volt veterator sibi?
nam si hic malist quicquam, ěm ĭllic est huic rei caput.
du machst es gar zu knapp. Das lob' ich nicht. SI. Du schweigst!
DA. Das trifft! SI. Ich werd's schon machen, wie es sich gebührt.
Was soll das heißen? Was will der alte Fuchs damit?
Denn gibt's was Böses, ist er der Rädelsführer davon.
 
 
  III 1.
Mysis, Simo, Davos, Lesbia (Glycerium)
III 1.
Mysis, Simo, Davus, Lesbia (Glycerium)
 
  MY. Ita pol quidem res est, ut dixti, Lesbia: MY.Wahrhaftig, es ist so, wie du gesagt hast, Lesbia!  
460 fidelem haud ferme mulieri invenias virum.
SI. ab Andriast ancilla haec. DA. quid narras? ita est.
MY. sed hĭc Pamphilus... SI. quid dicit? MY. firmavit fidem. SI. hem.
DA. utinam aut hic surdus aut haec muta facta sit!
MY. nam quod peperisset, iussit tolli. SI. o Iuppiter,
Fast sieht man keinen Mann mehr, der der Geliebten treu.
SI. Das ist die Magd der Andrierin. DA. Was sagt er? SI. Sie ist's.
MY. Doch Pamphilus... SI. Was sagt sie? MY. der hat sich treu gezeigt.
SI. Ha! DA. Würde der doch taub oder diese stumm!
MY. Denn was sie gebiert, erkennt er an. SI. O Iuppiter!
 
465 quid ego audio? actumst, siquidem haec vera praedicat.
LE. bonum ĭngenium narras adulescentis. MY. optumum.
sed sequere me intro, ne in mora illi sis. LE. sequor. -
DA. quod remedium nunc huic malo inveniam? SI. quid hoc?
adeon est demens? ex peregrina? iam scio: ah
Was höre ich? Wenn sie die Wahrheit sagt, ist alles aus.
LE. Der Jüngling muss ein wackrer Mann sein. MY. Ja, er ist's.
Doch komm ins Haus; sie braucht vielleicht dich schon. LE. Ich komm'. -
DA. Wo find ich Hilfe für dieses Unglück? SI. Was ist das?
Ist er so toll? Von einer Fremden? Ha, ich weiß!
 
470 vix tandem sensi stolidus. DA. quid hĭc sensisse ait?
SI. haec primum adfertur iam mi ab hoc fallacia:
hanc simulant parere, quo Chremetem absterreant.
GL. (intus) Iuno Lucina, fer opem, serva me, obsecro.
SI. hui, tam cito? ridiculum: postquam ante ostium

Jetzt endlich merk' ich Dummkopf! DA. Nun, was hat er gemerkt?
SI. Das ist der erste Kniff, den der ersann. Es wird,
um Chremes zu schrecken, getan, als wenn sie in Wehen wär.
GL. (innen) Iuno Lucina! Hilf mir, schütze mich, hör mein Flehn!
SI. Hui! So geschwind? Wie lächerlich! Sie hört, ich steh'

 
475 me audivit stare, adproperat. non sat commode
divisa sunt temporibus tibi, Dave, haec. DA. mihin?
SI. num inmemores discipuli? DA. ego, quid narres, nescio.
SI. hicin me si inparatum in veris nuptiis
adortus esset, quos mihi ludos redderet!
vor ihrer Tür, gleich geht es los! Nicht sonderlich hast
du, Davus, die Zeit in deinem Stück verteilt. DA. Wie? ich?
SI. Die Schüler haben wohl schwache Köpfe? DA. Ich versteh' dich nicht.
SI. Wenn unversehns bei wirklicher Hochzeit dieser mich
hätt' überrumpelt, wie hätt' er mir mitgespielt!
 
480 nunc hui(u)s periclo fit, ego ĭn portu navigo. Jetzt geht's auf seine Gefahr! - Ich bin im Trockenen.  
 
  III 2.
Lesbia, Simo, Davos
III 2.
Lesbia, Simo, Davus
 



LE. Adhuc, Archylis, quae adsolent quaeque oportent
signa esse ad salutem, omnia huic esse video.
nunc primum fac istaec lavet; post deinde,
quod iussi dari bibere et quantum imperavi,
LE. Bis jetzt, Archylis, sind die Anzeichen alle
der günstigen Gattung, dass recht gut es abgeht.
Nun mach' erst ein Bad schnell für sie. Dann so gebt, was
ich vorschrieb, ihr ein und so viel ich verordnet.
ba4
485 date; mox ego huc revortor.
Ich werde bald zurück sein.
ia2c
per ecastor scitus puer est natus Pamphilo. Wahrhaftig, ein hübscher Bube ward dem Pamphilus! ia6
deos quaeso, ut sit superstes, quandoquidem ipsest ingenio bono, Die Götter mögen ihn ihm bewahren, da er selbst so gut gesinnt ia8
quomque huic est veritus optumae adulescenti facere iniuriam. - und sich gescheut hat, diesem guten Mädchen Unrecht anzutun! -  
SI. vel hoc quis credat, qui te norit, abs te esse ortum! DA. quidnam id est? SI. Es sieht wohl, wer dich kennt, dass dies auch deine Erfindung ist? DA. Und was?  
490 SI. non imperabat coram, quid opus facto esset, puerperae,
sed postquam egressast, illis, quae sunt intus, clamat de via
o Dave, itan contemnor abs te? aut itane tandem idoneus
tibi videor esse, quem tam aperte fallere incipias dolis?
saltem accurate, ut metui videar certe, si resciverim.
SI. Im Hause kann sie nicht verordnen, was die Wöchnerin bedarf;
nein, erst nachdem sie herausgekommen, schreit sie's von der Gasse hinein.
O Davus, achtest du so gering mich? Oder schein ich ganz und gar
danach gemacht, dass du so unverholen mich zu täuschen denkst?
Doch wenigstens fein, damit ihr mich zu fürchten scheint, wenn ich's erführ'!
 
495 DA. certe hercle nunc hic se ipsus fallit, haud ego. SI. edixin tibi, DA. Wahrhaftig! Jetzt betrügt er sich selbst, nicht ich. SI. Hab' ich dir's nicht gesagt?
 
interminatus sum, ne faceres? num veritus? quid re tulit?
Ich hab's, verboten anzufangen. Hast du dich gescheut? Was half's?  
credon tibi hoc nunc, peperisse hanc e Pamphilo? Soll ich dir nun glauben, sie hab ein Kind von Pamphilus? ia6
DA. teneo, quid erret, et, quid agam, habeo. SI. quid taces? DA. Haha! Ich weiß, was er meint und was zu tun. SI. So stumm?  
DA. quid "credas"? quasi non tibi renuntiata sint haec sic fore. DA. Du glaubst? Als wär dir nicht vorher gesteckt, dass es so kommen wird! ia8
500 SI. mihĭn quisquam? DA. eho ăn tute intellexti hoc adsimulariēr? SI. inrideor.
DA. renuntiatumst; nam quĭ ĭstaec tibi incidit suspicio?
SI. qui? quia te noram. DA. quasi tu dicas factum id consilio meo.
SI. certe enĭm scio. DA. non satis me pernosti etiam qualis sim, Simo.
SI. egŏn te? DA. sed siquid tibi narrare occepi, continuo dari
SI. Mir was? DA. So hättest du von selbst ihr Spiel durchschaut? SI. Du spottest noch?
DA. Dir ist's gesteckt! Wie käme sonst auch solch ein Argwohn dir in den Sinn?
SI. Wie? Weil ich dich kenne. DA. Das soll wohl heißen, dies geschäh auf meinen Rat?
SI. Das weiß ich sicher. DA. Simo, du kennst mich doch auch ganz und gar noch nicht!
SI. Dich soll ich nicht kennen? DA. Aber mach ich nur den Mund auf, meinst du gleich,
 
505 tibi verba censes. SI. falso! DA. itaque hercle nil iam muttire audeo.
man täusche dich; SI. Nicht doch! DA. und darum wag' ich kaum zu mucksen noch.
 
SI. hoc ego scio unum, neminem peperisse hic. DA. intellexti; SI. Das weiß ich gewiss: kein Mensch hat hier geboren. DA. Unverkennbar! ia6
sed nilo setius referetur mox huc puer ante ostium. Nichtsdestoweniger wird bald ein Kind dir vor die Tür gelegt. ia8
id ego iam nunc tibi, ere, renuntio futurum, ut sis sciens, Dass dies geschehen wird, meld' ich dir schon jetzt, damit du's wißt, mein Herr;  
ne tu hoc [mihi] posterius dicas Davi factum consilio aut dolis. damit du dann nicht sagst, durch Davus' List und Anschlag sei's geschehn.  
510 prorsus a me opinionem hanc tuam esse ego amotam volo.
SI. unde id scis? DA. audivi et credo: multa concurrunt simul,
qui coniecturam hanc nunc facio. iam prius haec se e Pamphilo
gravidam dixit esse: inventumst falsum. nunc, postquam videt
nuptias domi adparari, missast ancilla ilico
Setzte ja dir keine solche Meinung von mir in den Kopf!
SI. Woher weißt du das? DA. Ich hört' und glaub' es. Vieles einigt sich,
die Annahme zu bestätigen. Erstmal gab die an, sie sei
schwanger von Pamphilus. Das fand sich falsch. Nun, da sie drinnen sieht,
dass zur Hochzeit man sich rüstet, ward das Mädchen gleich geschickt,
tr7
515 obstetricem accersitum ad eam, et puerum ut adferret simul.
um die Hebamm' ihr zu rufen, und ein Kind ward mitgebracht.
 
hoc nisi fit, puerum ut tu videas, nil moventur nuptiae. Nicht beseitigt wird die Hochzeit, wenn du das Kind nicht zu sehen bekommst.  
SI. quid ais? quom intellexeras SI. Was sagst du? Warum hast du nicht tr2
id consilium capere, quor non dixti extemplo Pamphilo? Pamphilus es gleich gesagt, sobald ihr Plan dir deutlich war? tr7
DA. quis igitur eum ab illa abstraxit nisi ego? nam omnes nos quidem DA. Ei, wer hat ihn von ihr denn entfernt? Wer sonst denn als ich? Wir alle ja  
520
scimus, quam misere hanc amarit: nunc sibi uxorem expetit. wissen, wie heftig er sie geliebt hat. Jetzt verlangt er eine Frau.  
postremo id mihi da negoti; tu tamen idem has nuptias Dieses überlass nur mir! Du fahre fort, so wie du tust,  
perge facere ita, ut facis, et ĭd spero adiuturos deos. diese Hochzeit zuzurüsten; die Götter stehn dir, hoff ich, bei!  
SI. immo abi intro: ibi me opperire et, quod parato opus est, para. - SI. Geh du lieber ins Haus, erwart' mich drin und tu, was nötig ist!  
non inpulit me, haec nunc omnino ut crederem; Er bringt mich nicht dazu, dass ich das alles glaub', ia6
525 atque haud scio, an, quae dixit, sint vera omnia,
sed parvi pendo: illud mihi multo maxumumst,
quod mihi pollicitust ipsus gnatus. nunc Chremem
conveniam, orabo gnato uxorem: si impetro,
quid alias malim quam hodie has fieri nuptias?
und möglich auch das alles wahr ist, was er sagt.
Doch ist das einerlei; am wichtigsten ist mir,
was mir mein Sohn selbst hat versprochen. Ich geh
zu Chremes jetzt, bitt' um sein Kind. Erlang ich dies:
Wann sollt ich lieber Hochzeit halten als gerade heut?
 
530 nam gnatus quod pollicitust, haud dubiumst mihi, id
si nolit, quin eum merito possim cogere.
atque adeo in ipso tempore eccum ipsum obviam.
Denn wenn mein Sohn nicht halten will, was er versprach,
kein Zweifel, dass ich ihn mit Recht dann zwingen darf!
Doch siehe: wie gerufen kommt da Chremes selbst.
 
 
  III 3.
Simo, Chremes
III 3.
Simo, Chremes
 
SI. Iubeo Chremetem... CH. o te ipsum quaerebam. SI. et ego te. CH. optato advenis.
SI. Willkommen Chremes! CH. Dich sucht' ich eben. SI. Und ich dich. CH. Kommst grade recht:
ia8
aliquot me adierunt, ex te auditum qui aibant hodie filiam Mir sagten Leute, sie hätten von dir gehört, es würde heute dein Sohn  
535
meăm nubere tuŏ gnato; id viso, tune an illi insaniant. mit meiner Tochter getraut; sag' an: sind jene rasend oder du?  
SI. ausculta pauca: et quid ego te velim, et tu quod quaeris, scies. SI. Hör nur ein Wort, dann wirst du wissen, was ich will und was du fragst!  
CH. ausculto: loquere, quid velis. CH. Ich höre. Sage, was du willst!  
SI. per te deos oro et nostram amicitiam, Chreme, SI. Bei den Göttern, Chremes, und unsrer Freundschaft bitt' ich dich, ia2
quae incepta a parvis cum aetate adcrevit simul, die von Kind auf anfing und mit unsren Jahren wuchs, ia6
540 perque unicam gnatam tuam et gnatum meum,
quoius tibi potestas summa servandi datur,
ut me adiuves in hac re atque ita, uti nuptiae
fuerant futurae, fiant. CH. ah, ne me obsecra:
quasi hoc te orando a me impetrare oporteat.
bei deiner einzgen Tochter und bei meinem Sohn,
den mir zu retten ganz in deinen Händen liegt,
dass du mir hierin hilfst, und dass die Hochzeit so,
wie sie bestimmt war, vor sich geh'! CH. Ach, beschwör mich nicht!
Ist dies denn was, das du von mir erbitten musst?
 
545 alium esse censes nunc me atque olim quom dabam?
si in remst utrique ut fiant, accersi iube;
sed si ex ea re plus malist quam commodi
utrique, id oro te in commune ut consulas,
quasi si illa tua sit, Pamphilique ego sim pater.
Glaubst du, ich sei verändert, seit ich sie versprach?
Wenn es für beide gut ist, nun, so hole sie!
Doch wenn mehr Böses als wie Gutes beiden draus
erwächst, dann, bitt' ich dich, rate unparteiisch selbst,
als ob sie dein Kind wär und Pamphilus' Vater ich.
 
550 SI. immo ita volo itaque postulo ut fiat, Chreme,
neque postulem abs te, ni ipsa res moneat. CH. quid est?
SI. irae sunt inter Glycerium et gnatum. CH. audio.
SI. ita magnae ut sperem posse avelli. CH. fabulae!
SI. profecto sic est. CH. sic hercle, ut dicam tibi:
SI. So will ich gerade, und so, Chremes, soll's geschehn!
Ich würd's nicht fordern, mahnte nicht die Sache selbst. CH. Was denn?
SI. Mein Sohn und Glycerium sind entzweit. CH. Ei, was du sagst!
SI. So sehr, dass, hoff' ich, man sie trennen kann. CH. Geschwätz!
SI. Gewiss! Es ist so. CH. So, wie ich dir sage, ist's:
 
555 amantium irae amoris integratiost.
SI. ěm ĭd te oro, ut ante eamus, dum tempus datur
dumque ei(u)s lubido occlusast contumeliis,
prius quam harum scelera et lacrumae confictae dolis
redducunt animum aegrotum ad misericordiam,

Zank bei Verliebten macht die Liebe wieder neu.
SI. Drum bitt' ich, lass uns dem vorbaun, solang's noch geht;
Solang sein Herz durch Kränkung ihr verschlossen ist,
eh dieser Weiber Tücke und Tränen, schlau verstellt,
sein krank Gemüt zurück zu Mitleid lenken. - Lass

 
560 uxorem demus. spero consuetudine et
coniugio liberali devinctum, Chreme,
dehinc facile ex illis sese emersurum malis.
CH. tibi ita hoc videtur; at ego non posse arbitror
neque ĭllum hanc perpetuo habere neque me perpeti.
uns eine Frau ihm geben! Durch Gewohnheit dann
und der Ehe heilig Band gefesselt, Chremes, macht
er leicht - so hoff' ich - sich von diesen Übeln los.
CH: So scheint es dir; ich aber glaub, dass dauerhaft
er sie nicht haben kann, noch ich das dulden darf.
 
565 SI. qui scis ergo istuc, nisi periclum feceris?
CH. at ĭstuc periclum in filia fieri gravest.
SI. nempe incommoditas denique huc omnis redit,
si eveniat, quod di prohibeant, discessio.
at si corrigitur, quot commoditates, vide:

SI. Wie weißt du das, wenn du es nicht zuvor versuchst?
CH. Doch ist es hart, zu solchem Versuch sein Kind zu leihn!
SI. Am Ende wäre die einzige Unannehmlichkeit,
dass - Gott bewahre! - eine Scheidung ratsam wird;
Doch bessert er sich, sieh, wie viel Angenehmes dann!

 
570 principio amico filium restitueris,
tibi generum firmum et filiae invenies virum.
CH. quid ĭstic? si ita istuc animum induxti esse utile,
nolo tibi ullum commodum in me claudier.
SI. merito te semper maxumi feci, Chreme.
Denn erstens gibst du deinem Freund den Soh zurück,
dir wird ein wackrer Eidam, der Tochter ein Mann zuteil.
CH. Wohlan, wnn du so überzeugt bist, dass es nütztz...
Ich werde niemals hindern, was dir Vorteil bringt.
SI. Mit Recht, o Chremes, hielt ich stest so viel auf dich.
 
575 CH. sed quid ais? SI. quid? CH. qui scis eos nunc discordare inter se? CH. Doch was sagst du? SI. Was? CH. Wie weißt du, dass sie unter sich entzweit sind?
ia7
SI. ipsus mihi Davos, qui intumust eorum consiliis, dixit;
SI. Mir hat es Davus selbst gesagt, und der kennt ihre Pläne.  
et ĭs mihi persuadet, nuptias, quantum queam, ut maturem. Er riet die Hochzeit mir, so sehr wie möglich, zu beschleunigen,  
num, censes, faceret, filium nisi sciret eadem haec velle?
und meinst du, er tät es, wüsst er nicht, dass dieses auch mein Sohn will?  
tute adeo iăm ěius verba audies. heus, evocate huc Davom. Doch hör' ihn lieber selbst sogleich! He! Ruf mir einer Davus!  
580 atque eccum video ipsum foras exire. Und sieh, da kommt er schon von selbst heraus! ia8
 
  III 4.
Simo, Chremes, Davos
III 4.
Simo, Chremes, Davus
 
DA. Ad te ibam. SI. quidnamst?
DA. Dich such' ich. SI. Warum denn?
 
DA. quor uxor non accersitur? iam advesperascit. SI. audin? DA. Warum wird nicht die Frau geholt? Es wird schon Abend. SI. Hörst du?  
ego dudum non nil veritus sum, Dave, abs te ne faceres idem, Lang hab' ich, Davus, mich vor dir gefürchtet, dass du ebenso  
quod volgus servorum solet, dolis ut me deluderes, wie der Tross der Sklaven mir es machst, dass du mich anzuführen suchst,  
propterea quod amat filiūs. DA. egon istuc facerem? SI. credidi, weil mein Sohn ein Liebchen hält. DA. Von mir das zu denken! SI. Ich habs's gedacht  
585 idque adeo metuens vos celavi, quod nunc dicam. DA. quid? SI. scies;
nam propemodum habeo iam fidem. DA. tandem cognosti, qui siem?
SI. non fuerant nuptiae futurae. DA. quid? non? SI. sed ea gratia
simulavi, vos ut pertemptarem. DA. quid ais? SI. sic res est. DA. vide:
numquam istuc quivi ego intellegere. vah, consilium callidum!
und hab aus Furcht dir verborgen, was du jetzt erfährst. DA. Was ist's? SI. Vernimm!
Denn fast vertrau ich dir bereits. DA. Nun, siehst du endlich, wer ich bin?
SI. Die Hochzeit war gar nicht im Werke, - DA. Wie? nicht? SI. sondern nur um euch
zu prüfen, hab' ich so getan. DA. Was sagst du? SI. Ja, so ist's. DA. DA. Nun sieh!
Das konnt ich doch nun gar nicht raten! Ei, was für ein schlauer Plan!
 
590 SI. hoc audi: ut hinc te intro ire iussi, opportune hic fit mi obviam. DA. hem
numnam perimus? SI. narro huic, quae tu dudum narrasti mihi.
DA. quidnam audio? SI. gnatam ut det, oro vixque id exoro. DA. occidi. SI. hem
quid dixtī? DA. »optume«, inquam, »factum«. SI. nunc per hunc nullast mora.
CH. domum modo ibo, ut adparetur dicam, atque huc renuntio. -
SI. Nun hör! Wie ich dich fortgehn hieß, begegnet just mir dieser. DA. Hm!
Sind wir verloren? SI. Ich erzähl ihm, was du mir vorhin gesagt...
DA. Was hör ich? SI. bitt ihn um sein Kind, mit Müh' erbitt' ich's. DA. Aus ist's! SI. Hm,
was sagst du? DA. "Ganz vortrefflich!", sagt' ich. SI. Dieser steht nun nicht im Weg.
CH. Ich geh jetzt heim und lass zur Hochzeit rüsten, dann meld' ich's zurück.
 
595 SI. nunc te oro, Dave, quoniam solus mi effecisti has nuptias ...
DA. ego vero solus. SI. corrigerē mihi gnatum porro enitere.
DA. faciam hercle sedulo. SI. potes nunc, dum animus inritatus est.
DA. quiescas. SI. age igitur, ubi nunc est ipsus? DA. mirum ni domist.
SI. ibo ad eum atque eadem haec, quae tibi dixi, dicam itidem illi. - DA. nullus sum.
SI. Nun bitt' ich dich, Davus, da du allein die Hochzeit mir erwirkt hast,...
DA. Ja, ganz allein! SI. so gib auch ferner dir Müh, zu bessern meinen Sohn!
DA. Ich, wahrlich, will mein Bestes tun! SI. Jetzt geht's, solang sein Herz noch grollt.
DA. Sei außer Sorgen! SI. Sag, wo ist er selbst? DA. Wo anders als zu Haus?
SI. Ich geh und sag ihm alles, was ich dir gesagt. DA. Nun bin ich hin!
 
600 quid causaest, quin hinc in pistrinum recta proficiscar via?
nil est preci loci relictum: iam perturbavi omnia:
erum fefelli; in nuptias conieci erilem filium;
feci hodie, ut fierent, insperante hoc atque invito Pamphilo.
ěm ăstutias! quod si quiessem, nil evenisset mali.
Was zögr' ich noch, von selbst von hier spornstreichs zur Mühle abzugehen?
Zum Bitten bleibt kein Raum zurück: so hab ich alles jetzt verwirrt:
den Alten getäuscht, den jungen Herrn in die Eh gejagt, bewirkt, dass dem
ganz unverhofft, dem wider Willen die Hochzeit heut zustande kommt.
O Pfiffigkeit! Hätt ich geruht, das Unglück wäre nicht geschehn!
 
605 sed ěccum ipsum video: occidi. Doch sie, da kommt er selbst! O weh! ia2
utinam mi esset aliquid hic, quo nunc me praecipitem darem! O wäre doch hier irgend was, um mich hineinzustürzen gleich. tr7
 
  III 5.
Pamphilus, Davos
III 5.
Pamphilus, Davus
 
PA. Ubi ĭllest, scelus, qui perdidit me? DA. perii. PA. atque hoc confiteor iure
PA. Wo ist der, Schuft, der mich vernichtet? DA. Aus ist's! PA. Und ich gesteh: Mit Recht trifft
tr8
mi obtigisse, quandoquidem tăm iners, tam nulli consili sum. mich das Unglück, weil ich so albern und so ganz stumpfsinnig bin,  
servon fortunas meas me commisisse futtili! einem ganz nichtswürdgen Sklaven all mein Glück anzuvertraun. tr7
610 ego pretium ob stultitiam fero: sed inultum numquam id auferet.
DA. posthac incolumem sat scio me, nunc si devito hoc malum.
PA. nam quid ego nunc dicam patri? negabon velle me, modo
qui sum pollicitus ducerē? quă aŭdacia id facere audeam?
nec quid nunc me faciam scio. DA. nec mequidem, atque id ago sedulo.
Ich habe meiner Torheit Lohn, doch er entgeht der Strafe nicht.
DA. Für alle Zukunft wahrlich bin ich heil, entgeh ich diesem Schlag.
PA. Was soll ich nun dem Vater sagen? Kann ich mich weigern, da kaum
ich ihm versprochen, sie zu nehmen? Welche Frechheit wäre das!
Ich weiß nicht, wie ich mir helfe. DA. So auch ich. Doch denk ich eifrig dran.
ia8
615 dicam aliquid me inventurum, ut huic malo aliquam productem moram.
PA. oh! DA. visus sum. PA. eho dum, bone vir, quid ais? viděn me consiliis tuis
miserum inpeditum esse? DA. at iam expediam. PA. expedies? DA. certe, Pamphile.
PA. nempe ut modo. DA. immo melius spero. PA. oh, tibi ego ut credam, furcifer?
tu rem inpeditam et perditam restituas? em, quo fretus sim,
Ich will ihm sagen, ich würde was finden, das Unglück hinzuziehn.
PA. Aha! DA. Er sieht mich. PA. He da! Lieber! Siehst du, wie ich Armer nun
durch deinen Rat verwickelt bin? DA. Ich wickel's auf. PA. Du, auf? DA. Gewiss!
PA. Wie eben! DA. Besser, hoff' ich, geht's. PA. Dir soll ich glauben, Galgenstrick?
Das ganz Verlorne willst du retten? Ach, auf wen hab' ich vertraut!
 
620 qui me hodie ex tranquillissuma re coniecisti in nuptias.
an non dixi esse hoc futurum? DA. dixti. PA. quid meritu's? DA. crucem.
sed sine paullulum ad me redeam: iam aliquid dispiciam. PA. ei mihi,
quom non habeo spatium, ut de te sumam supplicium, ut volo!
namque hoc tempus praecavere mihi me, haud tě ŭlcisci sinit.
auf den, der aus der sichersten Ruh' in's Ehebett mich geschleudert hat!
Sagt ich nicht: so wird es kommen? DA. Ja, doch! PA. Und was verdienst du? DA. Das Kreuz!
Aber lass mich nur zu mir kommen: ich finde schon was! PA. O wehe mir,
da der Augenblick mir fehlt, dich abzustrafen, wie ich möcht!
Denn mich zu retten, nicht dich zu strafen, brauch ich, was an Zeit mir bleibt.


tr7

 
  IV 1.
Charinus, Pamphilus, Davos
IV 1.
Charinus, Pamphilus, Davus
 
625



CH. Hocciněst credibile aut memorabile,
tanta vecordia innata quoiquam ut siet,
ut malis gaudeant atque ex incommodis
alterius sua ut comparent commoda? ah
idnest verum? immo id est genus hominum pessumum, in
CH. Sollte man glauben das, oder auch denken nur,
solche Bösartigkeit hab' ein Mensch von Natur,
dass er sich weidet an anderer Schmerz, für sein Glück
anderer Mitmenschen Unglück als Maßstab nur nimmt?
Ist das Recht? Ja, so ist die verruchteste Menschenbrut.
da4
cr4
630 denegando modo quîs pudor paullum adest;
post, ubi tempus promissa iam perfici,
tum coacti necessario se aperiunt,
et timent et tamen res premit denega-
re; ibi tum eorum inpudentissuma oratiost:
Nur beim Abschlagen hält etwas Scham sie zurück:
Wenn nachher kommt die Zeit, was gelobt auch zu tun,
Dann so wird, notgedrängt, ihr Gemüt offenbar.
Bange wird ihnen zwar; doch es zwingt nun die Not.
Dann erklingt ihre Red' ohne Maß unverschämt:
 
635

»quis tŭ es? quis mihi es? quor meam tibi? heus

Kenn ich dich? Schuld ich dir? Du mein Mädchen?
cr4c
proxumus sum egomet mihi.« Bin mir selbst zu allernächst. tr2
at tamen »ubi fides?« si roges, nil pudet Und fragt man: "Wo bleibt denn das Wort?" - Keine Scham gibt's, cr4
hic, ubi opus; illi ubi nil opust, ibi verentur. wo sie hinhört; wo unnütz, da schämt jedermann sich. cr4 + tr1
sed quid agam? adeone ad eum et cŭm eo iniuriam hanc expostulem? Doch was tu ich? Geh' ich zu ihm und halte ihm sein Unrecht vor? tr7
640 ingeram mala multa? atque aliquis dicat »nil promoveris«:
Mach ihn tüchtig herunter?... Mancher sagt wohl: "Hilft dir alles nichts!" -
 
  multum: molestus certe ei fuero atque animo morem gessero. Sehr viel! Ich hab ihn doch geärgert und mein Mütchen an ihm gekühlt. ia8
  PA. Charine, et mě ět tě ĭnprudens, nisi quid di respiciunt, perdidi. PA. Charin, mein Unbedacht hat beid' uns vernichtet, helfen die Götter nicht.  
  CH. itane »inprudens«? tandem inventast causa: solvisti fidem. CH. Also "Unbedacht"? Der Grund ist endlich da, dein Wort gelöst! tr7
  PA. quid »tandem«? CH. etiamnunc me ducere istis dictis postulas? PA. "Endlich"? CH. Willst du mich noch jetzt mit solchen Reden hinzuziehn?  
645 PA. quid ĭstuc est? CH. postquam me amare dixi, conplacitast tibi.
heu me miserum, qui tuom animum ex animo spectavi meo!
PA. falsus es. CH. non tibi sat esse hoc solidum visumst gaudium,
nisi me lactasses amantem et falsa spe produceres?
habeas. PA. habeam? ah, nescis, quantis in malis vorser miser,
PA. Wie? Was soll das? CH. Als ich sagte, ich liebe sie, gleich gefiel sie dir.
Ach ich Armer, dass nach meinem Herzen ich mir dein's gedacht!
PA. Doch du irrst. CH. Du glaubtest, nicht vollkommen wäre dein Genuss,
Hätt'st du mich armen Verliebten nicht durch täuschende Hoffnung angeführt.
Nimm sie denn! PA. Nehmen? Ach du weißt nicht, in was für Elend ich Ärmster bin
 
650 quantasque hic suis consiliis mihi conflavit sollicitudines,
meus carnufex. CH. quid ĭstuc tam mirumst, de te si exemplum capit?
PA. haud istuc dicas, si cognoris vel me vel amorem meum.
CH. sciŏ: cum patre altercasti dudum, et is nunc propterea tibi
suscenset nec te quivit hodie cogere, illam ut duceres.
und was für große Sorgen mir durch seinen Rat bereitet hier
mein Henkersknecht. CH. Ist das ein Wunder, wenn er sich dich zum Muster nimmt?
Du sagtest so was nicht, wenn meine Liebe du kenntest oder mich.
CH. Ich weiß, du strittest mit dem Vater lange Zeit und der ist nun
ganz aufgebracht und konnte dich nicht zwingen, dass du sie heute nimmst.
ia8
655 PA. immo etiam, quo tu minus scis aerumnas meas,
haec nuptiae non adparabantur mihi
nec postulabat nunc quisquam uxorem dare.
CH. sciŏ: tu coactus tuă voluntate es. PA. mane:
nondum scis. CH. scio equidem illam ducturum esse te.
PA. Grad umgekehrt: - So wenig kennst du meine Not! -
Die Hochzeit sollte heute gar nicht vor sich gehn,
und niemand dachte jetzt an eine Frau für mich.
CH. Ganz recht! Freiwillig leidest du diesen Zwang. PA. So bleib!
Du weißt noch nichts. CH. Ich weiß: Du nimmst sie jetzt zur Frau.
ia7
660 PA. quor me enicas? hoc audi: numquam destitit
PA. Was folterst du mich? So hör doch: Niemals ließ er nach
 
instare, ut dicerem me ducturum patri; zu drängen, ich sollte dem Vater sagen, ich nähme sie.  
suadere, orare usque adeo, donec perpulit. Er riet, er bat so lang, bis endlich er mich bewog.  
CH. quis homo istuc? PA. Davos... CH. Davos? PA. interturbat. CH. quăm ŏb rem? PA. nescio; CH: Wer tat das? PA. Davus! CH. Davus? PA. Ja, alles verwirrt er. CH. Warum? PA. Ich weiß nur dies: ia8
nisi mihi deos satis scio fuisse iratos, qui auscultaverim. Dass schwer die Götter auf mich zürnten, als ich mich seinem Rat ergab.  
665 CH. factum hoc est, Dave? DA. factŭm. CH. hem, quid ais? scelus!
at tibi di dignum factis exitium duint!
eho dic mi, si omnes hunc coniectum in nuptias
inimici vellent, quod nisi hŏc consilium darent?
DA. deceptus sum, at non defetigatus. PA. scio.
CH. Wahrhaftig, Davus? DA. Ja, so ist's. CH. Was sagst du, Schuft?
Dass dich die Götter verderben, wie du es verdienst!
Sprich: Wenn die Hochzeit alle seine Feinde ihm
aufzwingen wollten, hätten sie anders raten gekonnt?
DA. Ich hab geirrt; doch bin ich nicht am Ende! CH. Ich weiß.
ia6
670 DA. hac non successit, alia adoriemur via:
nisi si id putas, quia primo processit parum,
non posse iam ad salutem convorti hoc malum.
PA. immo etiam; nam satis credo, si advigilaveris,
ex unis geminas mihi conficies nuptias.
DA. Ist' s so missglückt, ei nun, so greift man's anders an!
Du meinst doch nicht, dass, weil es nicht sogleich geglückt,
das Unglück ganz und gar nicht abzuwenden ist.
PA. Im Gegenteil! Ich glaube, bist du auf der Hut,
so schaffst du statt einer zwei Hochzeiten mir auf den Hals.
 
675 DA. ego, Pamphile, hoc tibi pro servitio debeo,
conari manibus pedibus noctesque et dies,
capitis periclum adire, dum prosim tibi;
tuŏmst, siquid praeter spem evenit, mi ignoscere.
parum succedit, quod ago; at facio sedulo.
DA. Hör, Pamphilus! Ich bin verpflichtet als dein Sklave,
für dich zu streben Tag und Nacht mit Hand und Fuß,
dem Tod mich auszusetzen, wenn es dir nur nützt;
Du aber, wenn ich mich mal verrechne, musst verzeihn;
misslingt auch, was ich tu, so streb' ich nach Kräften doch;
 
680 vel melius tute reperi, me missum face. sonst finde du was Bessres und entlasse mich!
 
PA. cupio: restitue in quem me accepisti locum. PA. Recht gern, versetz mich nur in meinen frühren Stand!  
DA. faciam. PA. at iăm hŏc opŭst. DA. em ... sed maně; concrepuit a Glycerio ostium.
DA. Das werd' ich. PA. Aber schleunig! DA. Bleib! Glyceriums Haustür öffnet sich. ia8
PA. nil ad te. DA. quaero. PA. hem nuncin demum? DA. at iăm hŏc tibi inventum dabo. PA. Was schert das dich? DA. Ich suche. PA. Jetzt erst? DA. Gleich sollst du es gefunden sehn!  
 
  IV 2.
Mysis, Pamphilus, Charinus, Davos
IV 2.
Mysis, Pamphilus, Charinus, Davus
 
MY. Iam ubi ubi erit, inventum tibi curabo et mecum adductum MY. Er sei, wo er will, ich werd' ihn dir schon finden und mit mir bringen, ia7
685 tuom Pamphilum: modo tu, anime mi, noli te macerare.
PA. Mysis. MY. quis est? ehěm Pamphile, optume mihi te offers. PA. quid <id> est?
MY. orare iussit, si se ames, era, iăm ut ăd sese venias:
videre tě ait cupere. PA. vah perii: hoc malum integrascit.
sicin mě ătque illam opera tua nunc miseros sollicitari!

deinen Pamphilus! Doch , liebes Herz, du musst dich auch nicht grämen.
PA. Mysis. MY. Wer ruft? Ah, Pamphilus! Du kommst mir gerade recht! PA. Was gibt's?
MY. Die Herrin lässt dich bitten, wenn du sie liebst, gleich zu ihr zu kommen.
Sie dagt, sie muss dich sehn. PA. Ach weh! Nun beginnt das Leid von neuem.
So müssen wir Arme, sie und ich um deinetwegen leiden!

 
690 nam idcirco accersor, nuptias quod mi adparari sensit.
CH. quibus quiděm quam facile potuerat quiesci, si hic quiesset!
DA. age, si hic non insanit satis suă sponte, instiga. MY. atque edepol
ea res est, proptereaque nunc misera in maerorest. PA. Mysis,
per ŏmnis tibi adiuro deos numquam eam me deserturum,
Denn darum ruft sie, weil sie merkt, dass man die Hochzeit rüstet.
CH. Und alles wäre still davon, hätt' er sich still verhalten!
DA. Nun, tobt er nicht genug von selbst, musst du ihn noch reizen? MY. Wahrlich,
das ist es! Darum ist die Arme jetzt bekümmert. PA. Mysis,
bei allen Göttern schwör ich dir, dass ich sie nie verlasse,
 
695 non si capiundos mihi sciam esse inimicos omnis homines.
hanc mi expetivi: contigit; conveniunt mores: valeant
qui inter nos discidium volunt: hanc nisi mors mi adimet nemo.
MY. resipisco. PA. non Apollinis mage verum atque hoc responsumst.
si poterit fieri, ut ne pater per me stetisse credat,
nie, wenn ich alle Menschen auch zu Feinden mir machen müsste.
Sie hab' ich gewünscht; sie wurde mein; wir passen zusammen; fort denn
mit jedem, der uns trennen will! Nichts raubt sie außer dem Tod mir!
MY. Nun wird mir leicht. PA. Nicht sichrer ist Apollos Wort als dieses.
Ist's möglich, dass der Vater gleubt, dass ich es nicht verschuldet,
 
700 quo minus haec fierent nuptiae, volo; sed si id non poterit,
id faciam, in proclivi quod est, per me stetisse ut credat.
quis videor? CH. miser, aeque atque ego. DA. consilium quaero. PA. forti's!
sciŏ, quid conere. DA. hoc ego tibi profecto effectum reddam.
PA. iăm hŏc opus est. DA. quin iam habeo. CH. quid est? DA. huic, non tibĭ habeo, ne erres.
wenn nicht die Hochzeit vor sich geht: dann gut! Doch ist's unmöglich,
so tu ich, was am nächsten liegt: er glaube, dass ich schuld bin.
Wie bin ich dran! CH. So hart wie ich! DA. Ich suche Hilfe. CH: Bravo!
PA. Was du wagst, weiß ich. DA. Verlass dich drauf: Ich bring es in Ordnung!
PA. S' ist hohe Not! DA. Ich hab's! CH. Was ist's? DA. Für ihn, nicht dich, das merk dir!
 
705 CH. sat habeo. PA. quid facies? cedo. DA. dies hic mi ut satis sit vereor
ad agendum: ne vacuom esse me nunc ad narrandum credas.
proinde hinc vos amolimini; nam mi inpedimento estis.
PA. ego hănc visam. - DA. quid tu? quŏ hĭnc te agis? CH. verum vis dicam? DA. immo etiam.
narrationis incipit mi initium. CH. quid me fiet?
CH. Ist mir genug! PA. Was hast du vor? DA. Zum Handeln, fürcht' ich, reicht mir
der Tag nicht hin, geschweige dass zum Schwatzen Zeit noch wäre.
Vor allem packt euch beide weg! Ihr steht mir hier im Wege.
PA. Ich geh zu ihr. DA. Und du, wohin? CH. Darf's ernst sein? DA. Ja, natürlich!
DA. Der beginnt noch gar ein lang Geträtsch. CH. Wie wird's mit mir denn werden?
 
710 DA. eho tu, inpudens, non satis habes, quod tibi dieculam addo,
quantum huic promoveo nuptias? CH. Dave, at tamen ... DA. quid ergo?
CH. ut ducam. DA. ridiculum. CH. huc face ad me venias, siquid poteris.
DA. quid veniam? nil habeo. CH. at tamen, si quid. DA. age veniam. CH. si quid,
domi ero. - DA. tu, Mysis, dum exeo, parumper me opperire hic.
DA. Schamloser! Hast du nicht genug, dass deine Frist um so viel
verlängert wird, als die Hochzeit ich verzögre? CH. Aber... DA. Was aber?
CH. Wie krieg ich sie? DA. Du Tor! CH. Mach! Komm zu mir, wenn du was tun kannst.
DA. Was, kommen? Weiß nichts. CH. Aber wenn doch... DA. Gut, dann komm ich. CH: Wenn dann...
Ich bin zu Haus. DA. Du, Mysis, wart ein wenig, bis ich wieder komm.
 
715 MY. quapropter? DA. ita factost opus. MY. matura. DA. iăm, ĭnquam, hic adero. MY. Warum das? DA. Weil es nötig ist. MY. So eile! DA. Bin gleich zurück.  
 
  IV 3.
Mysis, Davos
IV 3.
Mysis, Davus
 



MY. Nilne esse proprium quoiquam! di, vostram fidem!
summum bonum esse erae putabam hunc Pamphilum,
amicum, amatorem, virum in quovis loco
paratum; verum ex eo nunc misera quem capit
Auf nichts kann man doch bauen! Bei der Götter Treu:
Ich sah in Pamphilus der Herrin größtes Gut,
einen Freund, Liebhaber, Gatten, jedes Orts für sie
bereit. Und welches Leiden trifft die Arme jetzt
ia6
720 laborem! facile hic plus malist quam illic boni.
sed Davos exit. mĭ homo, quid ĭstuc, obsecro, est?
quo portas puerum? DA. Mysis, nunc opus est tua
mihi ad hanc rem exprompta memoria atque astutia.
MY. quidnam incepturu's? DA. accipe a me hunc ocius
durch ihn! Vielleicht mehr Böses hier als Gutes dort.
Doch Davus kommt schon. Menschenskind, was ist das? Bitteschön!
Wo trägst du das Kind hin? DA. Mysis, zu diesem Werk
bedarf es deiner allzeitfertgen Ränk' und List!
MY.Was hast du vor? DA. Nimm hurtig hier den Knaben hin
 
725 atque ante nostram ianuam adpone. MY. obsecro,
humine? DA. ex ara hinc sume verbenas tibi
atque eas substerne. MY. quăm ŏb rem tute id non facis?
DA. quia, si forte opus sit ad erum iurandum mihi
non adposisse, ut liquido possim. MY. intellego:
und leg ihn dort vor unsre Tür! MY. Ich bitte dich,
so auf die Erde? DA. Nimm das Laubwerk vom Altar
und leg es drunter! MY. Warum tust du das nicht selbst?
DA. Damit, wenn mich der Alte schwören lässt, dass ich's
nicht hingesetzt, ich ruhig schwören kann. MY. Ha so!
 
730 nova nunc religio in te istaec incessit. cedo!
DA. move ocius te, ut, quid agam porro, intellegas. -
pro Iuppiter! MY. quid ěst? DA. sponsae pater intervenit.
repudio, quod consilium primum intenderam.
MY. nesciŏ, quid narres. DA. ego quoque hinc ab dextera
Seit wann ist dein Gewissen so zart? Nur her!
DA. Mach schnell, damit du hörest, was ich weiter will! -
O Juppiter! MY. Was ist? DA. Der Vater der Braut ist da!
Nun weg mit diesem Plan, den ich zuerst gewollt!
MY. Was sprichst du da? DA. Ich stelle mich auch, als käm ich hier
 
735


venire me adsimulabo: tŭ, ŭt subservias
orationi, ut quomque opus sit, verbis, vide.
MY. ego, quid agas, nil intellego; sed siquid est,
quod mea opera opus sit vobis, ut tu plus vides,
manebo, nequod vostrum remorer commodum.

von der rechten Seite. Achte wohl, dass stets dein Wort,
so wie es nötig, meiner Rede zu Hilfe kommt.
Ich versteh nicht, was du machen willst; doch ist es was,
wo meine Hilfe nützen kann - was du besser weißt -
so bleib ich hier, um nicht zu hindern, was euch nützt.

 
 
  IV 4.
Chremes, Mysis, Davos
IV 4.
Chremes, Mysis, Davus
 
740 CH. Revortor, postquam, quae opus fuere ad nuptias
gnatae, paravi, ut iubeam accer. SI. sed quid hoc?
puer herclest. mulier, tun posisti hunc? MY. ubi ĭllic est?
CH. non mihi respondes? MY. nusquam est. vae miserae mihi!
reliquit mě homo atque abiit. DA. di, vostram fidem,
CH. Da alles für der Tochter Hochzeit fertig ist,
so komm ich zurück, sie holen zu lassen. Doch, was ist das?
Wahrhaftig, ein Kind! Frau, brachtest du das? MY. Wo ist er hin?
CH. Antwortest du nicht? MY. Ich seh' ihn nirgends. Wehe mir!
Der Mensch ist weg und lässt mich allein. DA. Bei der Götter Treu!
 
745 quid turbaest apŭd forum! quid ĭlli hominum litigant!
tum annona carast. (quid dicam aliud nescio.)
MY. quor tu, obsecro, hic me solam...? DA. hem quaě haěc est fabula?
eho, Mysis, puer hic undest? quisve huc attulit?
MY. satĭn sanuss, qui me id rogites? DA. quěm ego igitur rogem,
Was das für ein Lärm am Markt ist, was für ein Gezänk!
Solch eine Teurung! Weiß nicht, was sonst ich sagen soll.
MY. Was, Himmel, lässt du mich allein? DA. Was geht da vor?
He, Mysis! Woher ist dieser Junge? Wer hat ihn gebracht?
MY. Bist du nicht klug, mich das zu fragen? DA. Wen denn sonst?
 
750 qui hic neminem alium videam? CH. miror, unde sit.
DA. dictura es, quod rogo? MY. au! DA. concede ad dexteram.
MY. deliras: non tute ipse ... ? DA. verbum si mihi
unum, praeter quam quod te rogŏ, faxis: cave!
male dicis? undest? dic clare. MY. a nobis. DA. hahae!
Ich seh ja niemand. CH. Bin gespannt, woher er ist.
DA. Nun, sag, was ich frage! MY. Au! DA. Komm her! Hier weiter rechts.
MY. Bist du verrückt? Hast du nicht selbst... DA. Wenn du ein Wort
mehr, außer was ich frage, sprichst, nimm dich in Acht!
Du schiltst? Woher ist er? Sprich laut! MY. Von uns. DA. Ha ha!
 
755 mirum vero, inpudenter mulier si facit
meretrix! CH. ab Andriast haec, quantum intellego.
DA. adeon videmur vobis esse idonei,
in quibus sic inludatis? CH. veni in tempore.
DA. propera adeo puerum tollere hinc ab ianua.
Was wunder, wenn ein Freudenmädchen unverschämt
benimmt? CH. Die ist von der aus Andros, seh ich recht.
DA. He, scheinen wir denn euch so sehr dazu gemacht,
dass ihr uns so aufspielen könnt? CH. Da komm ich recht.
DA. Gleich nimmst du mir den Jungen weg hier von der Tür!
 
760 mane: cavě quoquam ex istoc excessis loco!
MY. di te eradicent! ita me miseram territas.
DA. tibi ego dico an non? MY. quid vis? DA. at etiam rogas?
cedo, quoium puerum hic adposisti? dic mihi.
MY. tu nescis? DA. mitte id, quod scio: dic, quod rogo.
Du bleibst! Dass du mir nicht hier von der Stelle gehst!
MY. Dass dich der Henker...! So erschreckst du mich Elende!
DA. Nun, hörst du oder nicht? MY. Was denn? DA. Fragst du immer noch?
Sprich: Wem gehört der Knabe, den du gebracht? Nun, wird's?
MY. Du weißt es nicht? DA. Lass, was ich weiß, sag, was ich frag!
 
765



MY. vostri. DA. quoius nostri? MY. Pamphili. DA. hem quid? Pamphili?
MY. eho, ăn non est? CH. recte ego hăs semper fugi nuptias.
DA. o facinus animadvortendum! MY. quid clamitas?
DA. quemne ego heri vidi ad vos adferri vesperi?
MY. ŏ hominem audacem! DA. verum: vidi Cantharam
Nun, eurem... DA. Wem unserm? MY. Pamphilus. DA. Ha! Pamphilus?
MY. Wie, etwa nicht? CH. Mit Recht hab ich die Ehe gescheut.
DA. O hochnotpeinliches Bubenstück! MY. Was schreist du so?
DA. Ich hab ihn gestern Abend zu euch bringen sehn.
MY. Du freches Mannsbild! DA. Doch, ich sah die Kanthara
 
770 suffarcinatam. MY. dis pol habeo gratiam,
quom in pariundo aliquot adfuerunt liberae.
DA. ně ĭlla illum haud novit, quoius causa haec incipit:
»Chremes si positum puerum ante aedis viderit,
suam gnatam non dabit«: tanto hercle mage dabit.
recht voll bepackt. MY. Den Göttern wahrlich Dank, dass bei
der Entbindung einge frei Frau'n gewesen sind.
DA. Sie kennt den Man noch nicht, auf den dies angelegt:
Sie meint, wenn Chremes vor der Tür den Knaben sieht,
gibt er die Tochter nicht... Dann gerade um so mehr!
 
775 CH. non hercle faciet. DA. nunc adeo, ut tu sis sciens,
nisi puerum tollis, iăm ego hunc in mediam viam
provolvam teque ibidem pervolvam in luto.
MY. tu pol, homo, non es sobrius. DA. fallacia
alia aliam trudit: iam susurrari audio
CH. Er lässt's wohl bleiben. DA. Doch damit du jetzt es weißt:
Nimmst du das Kind nicht, wälz' ich es gleich hier mitten in
die Straße und dabei dich in dem Kot herum.
MY. Wahrhaftig, du bist besoffen! DA. Und ein Schelmenstück
drängt schon das andre. Flüster man doch schon, sie sei
 
780 civem Atticam esse hanc. CH. hem. DA. »coactus legibus
eam ŭxorem ducet.« MY. aŭ ŏbsecro, an non civis est?
CH. iocularium in malum insciens paene incidi.
DA. quis hĭc loquitur? o Chreme, per tempus advenis:
ausculta. CH. audivi iam omnia. DA. anne haec tu omnia?
eine attische Bürgerin. CH. Hm! DA. "Die Gesetze zwingen ihn,
zur Frau sie zu nehmen." MY. Ha, sie wäre nicht Bürgerin?
CH. In eine lustge Patsche fiel ich aus Dummheit fast.
DA. Wer spricht da?... Chremes! O, du kommst zur rechten Zeit.
Hör mal! CH. Ich hörte alles. DA. Wirklich jedes Wort?
 
785 CH. audivi, inquam, a principio. DA. audistin, obsecro? hem
scelera! hanc iam oportet in cruciatum hinc abripi.
hic ěst ille: ne te credas Davom ludere.
MY. me miseram! nil pol falsi dixi, mi senex.
CH. novi omnem rem. est Simo intus? DA. est. - MY. ne me attigas,
CH. Von Anfang an. DA. Wahrhaftig? Hast du sie gehört,
die Frevel? Fort zur Folter muss die hier sogleich.
Dies ist der Mann. Den nicht, dass du nur Davos foppst!
MY. Ich Arme! Ich sprach fürwahr nichts Falsches, lieber Mann.
CH. Ich weiß es schon. Ist Simo zu Haus? DA. Ja. - MY. Bleib mir weg,
 
790 sceleste. si pol Glycerio non omnia haec ...
DA. eho, inepta, nescis, quid sit actum? MY. qui sciam?
DA. hic socer est. alio pacto haud poterat fieri,
ut sciret haec, quae voluimus. MY. praediceres.
DA. paulum interesse censes. ex animo omnia,
du Schurke! Wenn ich Glycerium nicht alles dies...
DA. Du Närrchen, weißt du nicht, was das war? MY. Wie sollt' ich das?
DA. Das ist der Schwiegervater! Anders konnt er nicht
erfahren, was er soll. MY. Du musstest sagen das!.
DA. Wie, meinst du, es wär kein Unterschied, ob du das all
 
795 ut fert natura, facias an de industria? natürlich, frisch vom Herzen sprichst oder einstudiert?  
 
  IV 5.
Crito, Mysis, Davos
IV 5.
Crito, Mysis, Davus
 
  CR. In hac habitasse platea dictumst Chrysidem,
quae sese inhoneste optavit parere hic ditias
potius, quam honeste in patria pauper viveret:
eius morte ea ad me lege redierunt bona.
CR. In dieser Straße wohnte Chrysis, sagt man mir,
die lieber Schätze ehrlos sammeln wollte hier
als arm und ehrlich leben in ihrem Vaterland.
Durch ihren Tod fällt ihr Vermögen nun an mich;
 
800



sed, quos perconter, video: salvete. MY. obsecro,
quem video? estne hic Crito, sobrinus Chrysidis?
is est. CR. o Mysis, salve! MY. salvos sis, Crito.
CR. itan Chrysis? hem. MY. nos quiděm pol miseras perdidit.
CR. quid vos? quo pacto hic? satine recte? MY. nosne? sic
doch da sind Leute zum Fragen: Gruß euch! MY. Himmel, wen
erblick' ich? Ist's nicht Crito, der Chrysis Geschwisterkind?
Er ist's. CR. O Mysis, Gruß dir! MY. Gruß auch, Crito, dir!
CR. Und Chrysis...? Ach! MY. Uns Armen brachte sie großes Leid.
CR. Und ihr? Wie geht's euch? Hoffentlich gut! MY. Wie man so sagt:
 
805 ut quimus, aiunt, quando, ut volumus, non licet.
CR. quid Glycerium? iăm hĭc suos parentis repperit?
MY. utinam! CR. an nondum etiam? haud auspicato huc me appuli;
nam pol, si id scissem, numquam huc tetulissem pedem.
semper ěius dictast esse haec atque habitast soror;
Geht's nicht, wie man wünscht, so lebt man, wie's eben geht.
CR. Glycerium aber, fand die ihre Eltern schon?
MY. Dass doch! CR. Noch nicht? Zu böser Stund ging ich von Haus!
Denn hätt' ich das gewusst, kam nie mein Fuß hierher.
Denn immer hieß sie ihre Schwester und galt dafür.
 
810 quaě ĭllius fuerunt, possidet: nunc me hospitem
litis sequi, quăm ĭd mihi sit facile atque utile,
aliorum exempla commonent. simul arbitror
iam aliquem esse amicum et defensorem ei; nam fere
grandicula iam profectast illinc: clamitent
Was jene hatte, besitzt sie jetzt; und anderer
Beispiele lehren, wie leicht und wie gewinnreich hier
für mich als Fremden zu prozessieren sei. Sie hat
gewiss auch Freund und Schützer schon; denn als sie ging,
war sie schon ziemlich aufgeschossen. Dann heißt es gleich
 
815 me sycophantam, hereditates persequi
mendicum. tum ipsam despoliare non lubet.
MY. ŏ optume hospes! pol, Crito, antiquom obtines.
CR. duc me ad eam, quando huc veni, ut videam. MY. maxume.
DA. sequăr hos: nolo me in tempore hoc videat senex.
"ein Ränkeschmied", wollt' Erbschaften erschleichen, sei
ein Bettler, und dann auch - sie berauben mag ich nicht.
MY. O bester Gastfreund! Crito, du bist der alte noch!
CR. Bring mich zu ihr, sie zu sehn, da ich hier bin. MY. Herzlich gern.
DA. Ich gehe mit. Der Alte darf mich jetzt nicht sehn.
 
 
  V 1.
Chremes, Simo
V 1.
Chremes, Simo
 
820 CH. Satis, iam satis, Simo, spectata erga te amicitiast mea;
satis pericli incepi adire: orandi iam finem face.
dum studeo obsequi tibi, paene inlusi vitam filiae.
SI. immo enĭm nunc quom maxume abs te postulo atque oro, Chreme,
ut beneficium verbis initum dudum nunc re comprobes.
CH. Simo, genug, genug geprüft ist meine Freundschaft gegen dich!
Wahrlich, ich lief genug Gefahr. So höre nun endlich mit Bitten auf!
Setzt' ich doch der Tochter Leben dir zu Gefallen fast aufs Spiel!
SI. Nein, ich fordre jetzt und bitte dringender als je, dass du
mir die längst durch Wort gelobte Wohltat durch die Tat bewährst.
tr7
825 CH. vidě, quam iniquos sis prae studio: dŭm id efficias, quod lubet,
neque modum benignitatis neque, quid me ores, cogitas;
nam si cogites, remittas iam me onerare iniuriis.
SI. quibus? CH. at rogitas? perpulisti me, ut homini adulescentulo
in alio occupato amore, abhorrenti ab re uxoria,
CH. Sie, wie Eifer dich unbillig macht, wird nur dein Wunsch erfüllt.
Du bedenkst nicht, dass die Güte Grenzen hat, nicht, was du begehrst.
Dächtest du's, du ließest ab, mich zu überhäufen mit Ungebühr.
SI. Wie das? CH. Fragst du noch? Du bewogst mich, dass ich einem jungen Mann,
der umstrickt von andrer Liebe, jeder Ehe abgeneigt,
 
830 filiam ut darem in seditionem atque in ĭncertas nuptias,
eius labore atque eius dolore gnato ut medicarer tuo.
impetrasti: incepi, dum res tetulit. nunc non fert: feras.
illam hinc civem esse aiunt; puer est natus: nos missos face.
SI. per ego te deos oro, ut ně ĭllis animum inducas credere,
meine Tochter verlobt zu Hader und zu zweifelhaftem Bund,
um mit ihrem Leid und Schmerz zu heilen deinen Sohn. Ich hab'
nachgegeben, solang es passend schien; jetzt passt's nicht. Füge nun dich!
Bürgerin, sagt man, ist sie; hat ein Kind von ihm; lass uns in Ruh!
SI. Bei den Göttern bitt' ich: lass dich nicht verleiten, denen zu traun,
 
835 quibus id maxume utilest illum esse quam deterrumum.
nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia.
ubi ea causa, quam ob rem haec faciunt, erit adempta his, desinent.
CH. erras: cum Davo egomet vidi iurgantem ancillam. SI. scio. CH. at
vero voltu, quom ibi me adesse neuter tum praesenserant.
denen es von größtem Nutzen, wenn er so schlecht wie möglich scheint.
Nur der Hochzeit wegen ist dies all ersonnen und geschehn.
Ist der Grund, weshalb sie's tun, erst weggeräumt, dann hört es auf.
CH. Irrst dich; ich habe selbst die Magd mit Davus sich zanken sehn... SI. Ich weiß.
CH. und ganz ernstlich; keiner hatte, dass ich zugegen war, gemerkt.
 
840

SI. credo et id facturas Davos dudum praedixit mihi; et
nescio quĭ ĭd tibi sum oblitus hodie, ac volui, dicere.

SI. Ja, ich glaub' es, und schon lange hat es mir Davus vorausgesagt,
und ich weiß nicht, wie es kam, dass ich es dir zu sagen vergaß.
 
 
  V 2.
Davos, Chremes, Simo, Dromo
V 2.
Davus, Chremes, Simo, Dromo
 
  DA. Animo nunciam otioso esse impero... CH. em Davom tibi!
SI. unde egreditur? DA. ...meŏ praesidio atque hospitis. SI. quid ĭllud malist?
DA. ego commodiorem hominem, adventum, tempus non vidi. SI. scelus,
DA. Jetzt seid aller Sorgen ledig... CH. Hm, da hast du Davus ja!
SI. Woher kommt der? DA. ...unter des Fremden und meinem Schutz. SI. Was geht da vor?
DA. Ankunft, Zeit, Person wie gerufen! Unerhörtes Glück! SI. Der Schuft!
 
845 quemnam hic laudat? DA. omnis res est iam in vado. SI. cesso adloqui?
DA. erus est: quid agam? SI. o salve, bone vir! DA. ehěm Simo! o noster Chreme!
omnia adparata iam sunt intus. SI. curasti probe.
DA. ubi voles, accerse. SI. bene sane; id enĭmvero hinc nunc abest.
etiam tu hoc respondes, quid ĭstic tibi negotist? DA. mihin? SI. ita.
Wen denn lobt er ? DA. Die Sache ist in trocknen Tüchern! SI. Ich sprech ihn an!
DA. Ha, der Herr! Was tu ich? SI. Willkommen, mein Liebster! DA. Simo und Chremes, du!
Alles ist im Haus schon zubereitet. SI. Hast es schön besorgt.
DA. Kannst sie holen, wann du willst. SI. Sehr richtig! Weiter fehlt ja nichts.
Jetzt antwort' auch du! Was hast du hier zu tun? DA. Was ich? SI. Ja, du!
 
850 DA. mihin? SI. tibi ergo. DA. modŏ introii. SI. quasi ego, quam dudum, rogem.
DA. cum tuo gnato una. SI. anne est intus Pamphilus? crucior miser!
eho, non tu dixti esse inter eos inimicitias, carnufex?
DA. sunt. SI. quor igitur hic est? CH. quid ĭllum censes? cŭm ĭlla litigat.
DA. ĭmmŏ vero indignum, Chreme, iam facinus faxo ex me audies.
DA. Ich? SI. Du grade! DA. Eben ging ich erst hinein... SI. Frag ich, wie lang?
DA. Ich und auch dein SOhn. SI. Ist Pamphilus auch drin? Ich bin geplagt!
Ha, du Schurke! Hast du nicht gesagt, sie hätten sich entzweit?
DA. Ja, das sind sie. SI. Warum ist er dann dort? CH. Du fragst? Er zankt mit ihr.
DA. Nein, es ist abscheulich, Chremes, was ich dir erzählen muss.
 
855 nescioquis senex modo venit, ellum, confidens catus:
quom faciem videas, videtur esse quantivis preti:
tristis severitas inest in voltu atque in verbis fides.
SI. quidnam adportat? DA. nil equidem, nisi quod ĭllum audivi dicere.
SI. quid ait tandem? DA. Glycerium se scire civem esse Atticam. SI. hem!
Kommt da eben, weiß nicht was für ein alter, kecker, verwegner Mann -
wenn man sein Gesicht ansieht, so scheint er wunder was zu sein -,
strenger Ernst spricht aus den Zügen und sein Wort erweckt Vertraun.
SI. Nun, was bringst du? DA. Ich selber nicht; nur das, was jener hat gesagt.
SI. Nun, was sagt er denn? DA. Glycerium - wiss' er - sei attische Bürgerin. SI. Hm!
 
860 Dromŏ, Dromo! DA. quid est? SI. Dromo! DA. audi. SI. verbum si addideris... Dromo! Dromo, Dromo! DA. Was gibt's? SI. Dromo! DA. So hör doch! SI. Kein Wort mehr! Dromo!
 
DA. audi obsecro. DR. quid vis? SI. sublimem intro rape hunc, quantum potest. DA. Ich bitte dich, hör! DR. Was soll ich? SI. Den pack am Schopf und schlepp ihn stracks ins Haus! ia8
DR. quem? SI. Davom. DA. quăm ŏb rem? SI. quia lubet. rape, inquam. DA. quid feci? SI. rape. DR. Wen? SI. Davus. DA. Warum? SI. Weil mir's beliebt. Pack an! DA. Was hab' ich getan? SI. Nun pack!  
DA. si quicquam invenies me mentitum, occidito. SI. nil audio. DA. Wenn ich ein einzig Wort gelogen, so schlag mich tot! SI. Ich höre nichts.  
DR. ego iam te commotum reddam. DA. tamen etsi hoc verumst? SI. tamen. DR. Dich bring ich jetzt gleich auf Trab! DA. Auch wenn dies alles wahr? SI. Auch dann! tr7
865
cura adservandum vinctum, atque audin? quadrupedem constringito. Du sperrst ihn ein und fesselst ihn und - dass du's hörst! - an Hand und Fuss. ia8
age nunciam: ego pol hodie, si vivo, tibi Nur immer zu! Fürwahr, so wahr ich leb', heut lehr ich den ia6
ostendam, erum quid sit pericli fallere, was es heißt, den Herrn zu hintergehn und jenen, was  
et ĭlli patrem. CH. ah, ne saevi tanto opere. SI. o Chreme, den Vater! CH. Sei doch nicht so außer dir! SI. O Chremes,  
pietatem gnati! nonne te miseret mei? da siehst du kindliche Liebe! Bedauerst du mich nicht?  
870 tantum laborem capere ob talem filium!
age Pamphile, exi Pamphile: ecquid te pudet?
So großes Leid zu dulden um einen solchen Sohn!
He, Pamphilus, komm raus! Hast du denn keine Scham?
 
 
  V 3.
Pamphilus, Simo, Chremes
V 3.
Pamphilus, Simo, Chremes
 
  PA. Quis me volt? perii, pater est. SI. quid ais, omnium ... ? CH. ah
rem potius ipsam dic ac mitte male loqui.
SI. quasi quicquam in hunc iam gravius dici possiet.
PA. Wer ruft mich? Weh mir! Der Vater... SI. Was, du aller... CH. Ach!
Sag lieber die Sache grad heraus und schimpfe nicht!
SI. Als wäre etwas gegen den zu hart gesagt!
 
875 ain tandem, civis Glyceriumst? PA. ita praedicant.
SI. »ita praedicant«? ŏ ĭngentem confidentiam!
num cogitat, quid dicat? num facti piget?
vidě, num eius color pudoris signum usquam indicat.
adeo inpotenti esse animo, ut praeter civium
Ist Glycerium eine Bürgerin? PA. Sie sagen so.
SI. "Sie sagen so!" o ungeheure Dreistigkeit!
Bedenkt er, was er sagt, bereut er, was er tat?
Verrät die Farbe nur die kleinste Spur von Scham?
So unbänd'gen Sinns zu sein, dass gegen das Gesetz
 
880 morem atque legem et sui voluntatem patris
tamen hanc habere studeat cum summo probro!
PA. me miserum! SI. hem, modŏne id demum sensti, Pamphile?
olim istuc, olim, quom ita animum induxti tuom,
quod cuperes, aliquo pacto efficiundum tibi,
und Bürgerbrauch und väterlich Gebot er sie
dennoch besitzen will zu seiner größten Schmach!
PA. Ich Armer! SI. Ha, so fühlst du das jetzt erst, Pamphilus?
Damals, schon damals, als du dir in den Kopf gesetzt,
durch jedes Mittel zu erlangen, was du begehrst -
 
885 eodem die istuc verbum vere in te accidit.
sed quid ego? quor me excrucio? quor me macero?
quor meăm seněctutem huius sollicito amentia?
an ŭt pro huius peccatis ego supplicium sufferam?
immo habeat, valeat, vivat cŭm ĭlla. PA. mi pater!
an jenem Tag traf dieses Wort schon auf dich zu.
Und doch! Was quäl ich mich denn so? Was ärgr' ich mich?
Warum vergräm ich mein Alter mit seiner Torheit mir?
Soll ich die Strafen für seine Sünden büßen? Nein!
Er nehme sie! Weg mit ihm! Leb' er mit ihr! PA. Mein Vater, ach!
 
890 SI. quid »mi pater«? quasi tŭ hŭius indigeas patris.
domus, uxor, liberi inventi invito patre;
adducti, qui illam hinc civem dicant: viceris.
PA. pater, licetne pauca? SI. quid dices mihi? CH. at
tamen, Simo, audi. SI. ego audiam? quid audiam,
"Mein Vater!" Wie? Als brauchtest du deinen Vater noch!
Haus, Frau und Kinder fand'st du wider sein Verbot.
Nun kommt der Mann, der sie zur Bürgerin macht. Triumph!
PA. Ein Wort nur, Vater! SI. Was hättest du mir zu sagen noch?
CH. Doch, Simo, hör' ihn! SI. Hören soll ich? Was gäb's denn noch
 
895



Chremē? CH. at tandem dicat. SI. age, dicat, sino.
PA. ego me amare hanc fateor; si id peccarest, fateor id quoque.
tibi, pater, me dedo: quidvis oneris inpone, impera.
vis me uxorem ducere? hanc vis mittere? ut potero feram.
hoc modo te obsecro, ut ne credas a me adlegatum hunc senem:
zu hören? CH. Lass ihn sprechen! SI. Meinetwegen, sei's!
PA. Dass ich sie liebe, gesteh' ich; ist das Sünde, gesteh ich das auch ein.
Dir ergeb ich mich, Vater. Lege jede Last mir auf! Befiehl!
Willst du, dass ich Hochzeit halte, die verstoße... ich trag's, wie ich kann.
Das nur beschwör ich dich, nicht zu gleuben, dass ich den Alten ausgeschickt.

tr7
900 sine me expurgem atque illum huc coram adducam. SI. adducas? PA. sine, pater.
CH. aequom postulat: da veniam. PA. sine te hoc exorem. SI. sino.
quidvis cupio, dum ne ab hoc me falli comperiar, Chreme.
CH. pro peccato magno paullum supplici satis est patri.
Lass mich ihn holen, damit du dich überzeugst! SI. Ihn holen? PA. Vater, gewähr's!
CH. Was er begehrt, ist billig; erlaub' es! PA. Lass mich erbitten dies! SI. Es sei!
Alles bin ich zufrieden, Chremes, seh' ich nur, dass nicht der mich betrügt.
CH. Einem Vater genügt schon kleine Strafe für ein großes Vergehn.
 
 
  V 4.
Crito, Chremes, Simo, Pamphilus
V 4.
Crito, Chremes, Simo, Pamphilus
 
  CR. Mitte orare. una harum quaevis causa me, ut faciam, monet, CR. Lass das Bitten, jeder allein von diesen Gründen bewegt mich schon:  
905 vel tu, vel quod verumst vel quod ipsi cupio Glycerio.
CH. Andrium ego Critonem video? certe is ěst. CR. salvos sis, Chreme.
CH. quid tu Athenas insolens? CR. evenit. sed hicinest Simo?
CH. hic. CR. Simo ... SI. men quaeris? eho tu, Glycerium hinc civem esse ais?
CR. tu negas? SI. itane huc paratus advenis? CR. qua re? SI. rogas?
Einmal du - dann, weil es wahr ist - endlich, weil ich Glycerium freund.
CH. Seh' ich Crito nicht, von Andros? Richtig! CR. Chremes, sei gegrüßt!
CH. Seltner Gast! Was bringt dich her? CR. Es traf sich so! - Simo dies?
CR. Ja, er ist's. SI. Du suchst mich? He, du sagst, dass Glycerium Bürgerin?
CR. Leugnest du's? SI. In dieser Absicht kommst du her? CR. Wieso? SI. Du fragst?
 
910 tune inpune haec facias? tune hic homines adulescentulos
inperitos rerum, eductos libere, in fraudem inlicis?
sollicitando et pollicitando eorum animos lactas? CR. sanun es?
SI. ac meretricios amores nuptiis conglutinas?
PA. perii, metuo ut substet hospes. CH. si, Simo, hunc noris satis,
Meinst du, das ungestraft zu tun, dass hier du kaum erwachsene,
unerfahrne, frei erzogne Jünglinge zu Trug verlockst,
sie anköderst durch Reizungen, Versprechungen... CR. Bist du bei Trost?
SI. Liebeleien mit Buhlerinnen zu Heiraten zusammenleimst?
PA. Weh mir! Ich fürchte, der Gastfreund hält's nicht aus. CH. Du dächtest so was nicht,
 
915 non ita arbitrere: bonus est hic vir. SI. hic vir sit bonus?
itane adtemperate evenit, hodie in ipsis nuptiis
ut veniret, antehac numquam? est vero huic credundum, Chreme.
PA. ni metuam patrem, habeo prŏ ĭlla rě ĭllum quod moneam probe.
SI. sycophanta. CR. hem. CH. sic, Crito, est hic: mitte. CR. videat, qui siet.
Simo, wenn du ihn kenntest. Er ist ein braver Mann. SI. Ein braver Mann?
Ein so wohlgefügter Zufall, dass er gerade heute kommt
zu der Hochzeit, niemals früher, glaub ein andrer, Chremes, das!
PA. Wenn ich den Vater nicht scheute, hätt' ich, was sich dafür sagen lässt.
SI. Rängeschmied! CR. Hm! CH. So ist er, Crito, lass ihn! CR. Dann nehm er sich in Acht!
 
920 si mihi perget, quae volt, dicere, ea, quae non volt, audiet.
ego ĭstaec moveo aut curo? non tu tuom malum aequo animo feras!
nam ego quae dixi, vera an falsa audierim, iam sciri potest.
Atticus quidam olim navi fracta ad Andrum eiectus est
et ĭstaec una parva virgo. tŭm ĭlle egens forte adplicat
Fährt er fort, was beliebt, zu sagen, - hört er, was ihm nicht beliebt.
Schert mich das Zeug? Bekümmr' ich mich drum? Du trägst dein Leid nicht in Geduld!
Denn ob wahr, ob falsch ist, was ich hörte, ist leicht herausgebracht.
Einen attischen Kaufmann warf ein ein Schiffbruch einst an Andros' Strand
und mit ihm als Kind dies Mädchen. Hilflos wendet er sich zuerst
 
925

primum ad Chrysidis patrem se. SI. fabulam inceptat. CH. sine.

durch Zufall an Chrysis' Vater. SI. Er fängt ein Märchen an. CH. I, lass!
 
CR. itane vero obturbat? CH. perge tu. CR. is mihi cognatus fuit, CR. Fährt er mir so dazwischen? CH. Weiter! CR. Dieser nun war mir verwandt,  
qui eum recepit. ibi ego audivi ex illo sese esse Atticum. der ihn aufnahm. Dorten hört' ich, dass er ein Athener sei.  
is ibi mortuost. CH. eius nomen? CR. nomen tam cito tibi? Phania? PA. hem Er ist dort gestorben. CH. Den Namen! CR. Den so eilig? Phania? PA. Ha!  
perii! CR. verum hercle opinor fuisse Phaniam; hoc certo scio, O weh! CR. Ja, ja! Ich glaube Phania hieß er; das weiß ich bestimmt: ia8
930 Rhamnusium se aiebat esse. CH. o Iuppiter! CR. eadem haec, Chreme,
multi alii in Andro tum audivere. CH. utinam id sit, quod spero! eho, dic mihi,
quid eam tum? suămne esse aibat? CR. non. CH. quoiam igitur? CR. fratris filiam.
CH. certe meast. CR. quid ais? SI. quid tŭ ais? PA. arrige auris, Pamphile!
SI. qui credis? CH. Phania illic frater meus fuit. SI. noram et scio.
Er sagt, er sei ein Rhamnusier. CH. O Juppiter! CR. Das wissen noch
viel' andre, Chremes, in Andros. CH. O träfe meine Hoffnung ein! Doch sprich:
Nannt' er das Mädchen sein Kind? CR. Nein. CH. Und wessen dann? CR. Des Bruders Kind.
CH. So ist sie mein! CR. Was sagst du? SI. Was hör' ich? PA. Spitz die Ohren, Pamphilus!
SI. Wie glaubst du das? CH. Phanias war mein Bruder ja. SI. Ganz recht! Ich kannte ihn.
 
935 CH. is bellum hinc fugiens meque in Asiam persequens proficiscitur:
tum illam relinquere hic est veritus. postilla nunc primum audio,
quid ĭllo sit factum. PA. vix sum apud me: ita animus commotust metu,
spe, gaudio, mirando tanto tam repentino hoc bono.
SI. ně ĭstam multimodis tuam inveniri gaudeo. PA. credo, pater.
CH. Er reiste von hier, um dem Krieg zu entgehn und folgte mir nach Asien.
Er scheute sich, sie hier zu lassen. Seitdem hör' ich jetzt zuerst,
was mit ihm geschah. PA. Kaum halt' ich mich, so ist mein Herz bewegt von Furcht,
Verwundrung, Hoffnung, Freude über dieses große und plötzliche Glück.
SI. Nicht wenig freut es mich fürwahr, dass sie dir gehört. PA. Ja, Vater, ich glaub's.
 
940 CH. at mi unus scrupulus etiam restat, qui me male habet. PA. dignus es
cum tua religione, odium: nodum in scirpo quaeris. CR. quid ĭstuc est?
CH. nomen non convenit. CR. fuit hercle huic aliud parvae. CH. quod, Crito?
numquid meministi? CR. id quaero. PA. egon huius memoriam patiar meae
volŭptati obstare, quŏm ego possim in hac re medicari mihi?
CH. Doch bleibt mir noch ein einzger Skrupel, der mich ängstigt. PA. Du verdienst
mit deinen Bedenken... , du Ekel, du! Suchst Knoten an Binsen! CR. Und das ist?
CH. Der Name passt nicht. CR. Sie hatt' als Kind auch einen andern.CH. Und, Crito, wie?
Erinnerst du dich? CR. Ich denke nach. PA. Soll ich durch seine Vergesslichkeit
mein Glück erschweren lassen, da ich hier mir selber helfen kann?
 
945 non patiar. heus, Chreme, quod quaeris, Pasibulast. CH. ipsast. CR. east.
PA. ex ipsa miliens audivi. SI. omnis nos gaudere hoc, Chreme,
te credo credere. CH. ita me dĭ ament, credo. PA. quod restat, pater ...
SI. iamdudum res redduxit me ipsa in gratiam. PA. o lepidum patrem!
de uxore, ita ut possedi, nil mutat Chremes? CH. causa optumast;

Das darf ich nicht! Hör, Chremes, was du fragst: "Pasibula!" CH. Sie ist's. CR. Ja, ja!
PA. Ich hört' ihn tausendmal von ihr. SI. Dass dies uns, Chremes, alle freut,
das, glaub ich, glaubst du. CH. So wahr mich die Götter lieben, ich glaub's. PA. Was fehlt nun noch,
o Vater? SI. Ich bin schon längst mit allem ausgesöhnt. PA. Lieb Väterchen,
die Frau lässt Chremes ungestört in meinem Besitz. CH. Mit Fug und Recht,

 
950 nisi quid pater ait aliud. PA. nempe id. SI. scilicet. CH. dos, Pamphile, est
decem talenta. PA. accipio. CH. propero ad filiam. eho mecum, Crito;
nam illam me credo haud nosse. - SI. quor non illam huc transferri iubes?
PA. recte admones: Davo ego ĭstuc dedam iam negoti. SI. non potest.
PA. qui? SI. quia habet aliud magis ex sese et maius. PA. quidnam? SI. vinctus est.
will nicht der Vater anders. PA. Dies? SI. Natürlich. CH. Die Mitgift, Pamphilus,
ist zehn Talente. PA. Ich nehm' sie an! CH. Nun rasch zu der Tochter! Crito, komm,
geh mit! Denn sicher kennt sie mich nicht. SI. Ei, bring sie lieber doch zu uns!
PA. Du hast recht; ich trage dies gleich Davus auf. SI. Das geht wohl nicht.
PA. Warum? SI. Weil mehr und schwerer er an sich selber trägt. PA. Was? SI. Kett und Block!
 
955
PA. pater, non recte vinctust. SI. haud ita iussi. PA. iubě solvi, obsecro.
SI. age, fiat. PA. at matura. SI. eo intro. PA. o faustum et felicem diem!
PA. Er ist nicht mit Recht gebunden! SI. Nun, mit Stricken auch! PA. Ach, lass ihn los!
SI. Nun, ja! PA. Doch eile! SI. Ich geh schon rein. PA. O froher, o glückseliger Tag!
 
 
  V 5.
Charinus, Pamphilus, Davos
V 5.
Charinus, Pamphilus, Davus
 

CH. Proviso, quid agat Pamphilūs. atque eccum. PA. aliquis me forsitan putet

CH. Ich will doch sehn, wie es Pamphilus geht. Da ist er! PA. Mancher glaubt vielleicht,
 
non putare hoc verum, at mihi nunc sic esse hoc verum lubet. dies hielt' ich für Trug. Doch dass dies wahr ist, ist nach meinem Sinn. tr7
ego deorum vitam propterea sempiternam esse arbitror, Darum halt ich nur der Götter Leben für ein ewges, weil  
960 quod volŭptates eorum propriae sunt; nam mi inmortalitas
partast, si nulla aegritudo huic gaudio intercesserit.
sed quěm ego mihi potissumum optem nunc, quoĭ haec narrem, dari?
CH. quid ĭllud gaudist? PA. Davom video. nemost, quem mallem omnium;
nam hunc scio mea solide solum gavisurum gaudia.
ihre Freuden unvergänglich. Denn unsterblich bin ich auch,
wenn mir diese Freude von Kummer niemals unterbrochen wird.
Doch wen säh ich wohl am liebsten, um dies ihm zu verkündigen?
CH. Welch Freud' ist das? PA. Davus seh ich; keiner ist mir so lieb wie der,
denn ich weiß, dass er allein sich ganz an meinen Freuden freut.
 
965 DA. Pamphilus ubinam hic est? PA. Dave. DA. quis homost? PA. ego sum. DA. o Pamphile!
PA. nescis, quid mi obtigerit. DA. certe; sed quid mihi ŏbtigerit, scio.
PA. et quidem ego. DA. more hominum evenit, ut, quod sim nanctus mali,
prius rescisceres tu, quam ego ĭllud, quod tibi evenit boni.
PA. Glycerium mea suos parentis repperit. DA. factum bene. CH. hem.
DA. Wo ist Pamphilus denn? PA. He, Davus! DA. Wer ruft? PA. Ich bin's! DA. O, Pamphilus!
PA. Weißt du nicht, was mir zuteil ward? DA. Nein! Was mir, das weiß ich wohl.
PA. Das - ich auch. DA. Nach allgemeiner Sitte musstest freilich du
früher erfahren, welch Unglück mir, als ich, welch Glück dir widerfuhr.
PA. Meine Glycerium hat ihre Eltern gefunden. DA. Herrlich CH. Ha!
 
970 PA. pater amicus summus nobis. DA. quis? PA. Chremes. DA. narras probe.
PA. nec mora ullast, quin eam uxorem ducam. CH. num illic somniat
ea, quae vigilans voluit? PA. tum de puero, Dave ... DA. ah desine!
solus es, quem diligant di. CH. salvos sum, si haec vera sunt.
conloquar. PA. quis homost? Charine, in tempore ipso mi advenis.
PA. Und ihr Vater ist unser bester Freund. DA. Wer? PA. Chremes. DA. Wunderbar!
PA. Und sie wird nun unverzüglich meine Frau! CH. Träumt der etwa,
was er wachend gewünscht hat? PA. Und der Knabe, Davus... DA. Genug! Du bist
ganz allein der Götter Liebling. CH. O Glück für mich, wenn alles wahr!
Hin zu ihm! PA. Wer da? Charin! Du kommst mir grad zur rechten Zeit.
 
975 CH. bene factum. PA. audisti? CH. omnia. age, me in tuis secundis respice.
tuos est nunc Chremes: facturum, quae voles, scio ěsse omnia.
PA. memini: atque adeo longumst illum me exspectare, dum exeat.
sequere hac me: intus apŭd Glycerium nunc est. tu, Dave, abĭ domum,
propera, accerse, hinc qui auferant eam. quid stas? quid cessas? DA. eo.
CH. Meinen Glückwunsch! PA. Hörtest du's? CH. Alles. Denk nun an mich in deinem Glück!
Jetzt ist Chremes in deinen Händen. Alles tut er, was du willst.
PA. Richtig! Und es ist mir sogar zu lang, bis er das Haus verlässt.
Kommt mit mir! Bei Glycerium ist er. Davus, geh du rasch nach Haus,
rufe Leute, sie abzuholen. Geh! Was zauderst du noch? DA. Ich geh.
 
980 ne exspectetis, dum exeant huc: intus despondebitur;
intus transigetur, siquid est, quod restet. CANTOR. plaudite!
Wartet nicht, bis sie wiederkommen! Die Verlobung ist im Haus.
Dort auch wird, was etwa übrig, abgetan. CANTOR: Nun klatscht brav!
 
 
 
Sententiae excerptae:
Lat. zu "Ter.Andr"
22
amantes amentes
verliebt verrückt
*Ter.Andr.218

1455
Si illum obiurges, vitae qui auxilium tulit, | quid facias illi, qui dederit damnum aut malum?
Tadelst du den, der ein Leben rettete, | was willst du dem tun, welcher Schaden und Unglück schafft?
Ter.Andr.142f.

1456
Omnes, qu? amant, graviter sibi dari uxorem ferunt.
Alle Verliebten lassen ungern sich verheiraten mit einer Frau.
Ter.Andr.191

1457
Non hercle intellego: Davo' sum, non Oedipus.
Ich versteh' dich nicht: Davus (ein einfacher Mensch) bin ich und nicht (der Rätselrater) Oedipus.
Ter.Andr.194

1459
Quoniam non potest id fieri, quod vis, | id velis, quod possit.
Da doch, was du willst, unmöglich, so | wolle, was möglich ist!
Ter.Andr.305f.

1458
Facile omnes, quom valemu', recta consilia aegrotis damus.
Gesunde wissen immer leicht für Kranke guten Rat.
Ter.Andr.309

1460
Tu si hic sis, aliter sentias.
Wenn du ich wärest, anders wäre dir zu Mut.
Ter.Andr.310

1461
Ne utiquam officium liberi esse hominis puto, | quom is nil mereat, postulare id gratiae adponi sibi.
Nach meiner Ansichtschickt sich's nicht für den wackren Mann, | Dank für sich da zu verlangen, wo er keinen Dank verdient.
Ter.Andr.330f.

1462
Nullane in re esse quoiquam homini fidem!
Dass man doch keinem irgend trauen darf!
Ter.Andr.425

1463
Verum illud verbumst, volgo quod dici solet, | omnis sibi malle melius esse quam alteri.
Ein wahres Wort ist, was man so gewöhnlich sagt, | dass jeder lieber sich als andren was Gutes gönnt.
Ter.Andr.426f.

1464
Omnis sibi mavult melius esse quam alteri.
Jeder gönnt lieber sich als andren etwas Gutes.
Ter.Andr.427

1465
Fidelem haud ferme mulieri invenias virum.
Fast sieht man keinen Mann mehr, der der Geliebten treu.
Ter.Andr.460

1466
In portu navigo.
Ich bin im sicheren Hafen.
Ter.Andr.480

1467
Amantium irae amoris integratiost.
Zank bei Verliebten macht die Liebe wieder neu.
Ter.Andr.555

1468
Quod di prohibeant!
Gott bewahre!
Ter.Andr.568

1469
Em astutias! quod si quiessem, nil evenisset mali.
O Pfiffigkeit! Hätt ich geruht, das Unglück wäre nicht geschehn!
Ter.Andr.604

126
Nequid nimis! (μηδὲν ἄγαν)
Nichts im Übermaß!
Ter.Andr.61

1448
Adprime in vita est utile, ut nequid nimis .
Ganz besonders nützlich ist im Leben: Nichts zu viel!
Ter.Andr.61

1452
Hoc tempore | obsequium amicos, veritas odium parit.
Heutzutage schafft | nur Nachsicht Freunde, Wahrheit nichts als Hass.
Ter.Andr.67f.

261
Obsequium amicos, veritas odium parit.
Willfährigkeit bringt Freunde, Wahrheit Hass.
Ter.Andr.68

1470
Dies hic mi ut sati' sit vereor | ad agendum: ne vacuom esse me nunc ad narrandum credas.
Zum Handeln, fürcht' ich, reicht mir | der Tag nicht hin, geschweige dass zum Schwatzen Zeit noch wäre.
Ter.Andr.705f.

1472
Di te eradicent!
Dass dich der Henker...! Der Teufel soll dich holen!
Ter.Andr.761

1471
Mitte id, quod scio: dic, quod rogo.
Lass, was ich weiß: sag, was ich frag!
Ter.Andr.764

1453
Ingeniumst omnium | hominum ab labore proclive ad lubidinem.
Aller Menschen Sinn | gar leicht von Arbeit zu Genuss hinüberneigt.
Ter.Andr.77f.

1473
Ut quimus, aiunt, quando, ut volumu', non licet.
Wie man so sagt: | Geht's nicht, wie man wünscht, so lebt man, wie's eben geht.
Ter.Andr.805

1474
Pro peccato magno paullum supplici satis est patri.
Einem Vater genügt schon kleine Strafe für ein großes Vergehn.
Ter.Andr.904

1475
Nodum in scirpo quaeris. Du suchst Knoten an Binsen!
Du suchst Schwierigkeiten, wo keine sind!
Ter.Andr.941

1476
Bene factum!
Meinen Glückwunsch! Herzlichen Glückwunsch!
Ter.Andr.975

1454
Quid verbis opus est?
Wozu der Worte?
Ter.Andr.99

1449
Contaminari non decet fabulas.
Komödien zu versudeln ist gewissenlos.
Ter.Andr.pr.16

1450
Faciuntne intellegendo, ut nil intellegant?
Machen sie da nicht Verstand zu barem Unverstand?
Ter.Andr.pr.17

1451
Favete, adeste aequo animo et rem cognoscite!
Habt Gunst! Seid unparteiisch! Höret mit Bedacht!
Ter.Andr.pr.24


Literatur:
zu "Ter.Andr"
3010
Ashmore, D.G.
The Comedies of Terence edited with introduction and notes.
New York, 7/1965
booklooker
zvab

3094
Bardt, C.
Römische Komödien, deutsch von C. Bardt I. Plautus: Der Schatz (Aulularia), Die Zwillinge (Menaechmi), Terenz: Das Mädchen von Andros (Andria), Die Brüder (Adelphoi). II. Plautus: Die Gefangenen (Captivi), Der Bramarbas (Miles gloriosus), Der Schiffbruch (Rudens); Terenz: Der Selbstquäler (Hautontimorumenos)
Berlin, Weidmann, I: 1903, II: 1907
booklooker
zvab

3001
Bigott, Edmund
Die Komposition der Andria des Terenz
1939
booklooker
zvab

3027
Büchner, Karl
Das Theater des Terenz
Heidelberg, C. Winter Verlag 1974
booklooker
zvab

3032
Jachmann, G.
P. Terentius Afer
in: RE II 5,1, Stuttgart 1934, 598ff.
booklooker
zvab

3023
Martin, V.
Die Dramaturgie des Terenz in der Andria
in: Altertum 10,1964, 234-249
booklooker
zvab

3033
Oppermann, Hans
Zur Andria des Terenz
in. Herm. 69/1934, 262ff.
booklooker
zvab

3005
Perlet, Friedrich Christoph Gustav
Ausführlicher Kommentar über die Andria nebst Text und Einleitung in den ganzen Terenz
Ronnenburg : Schumann, 1805
booklooker
zvab

3009
Plautus / Terenz / Walther Ludwig
Antike Komödien. Plautus / Terenz, in zwei Bänden herausgegeben (mit Nachwort und Anmerkungen). Plautus in einer grundlegenden Neubearbeitung der Übersetzung von Wilhelm Binder (Stuttgart 1864ff.), Terenz in der Übersetzung von J.J. Donner (Leipzig und Heidelberg 1864)
Darmstadt, WBG, 1966
booklooker
zvab

3003
Schoell, Fritz
Menanders Perinthia in der Andria des Terenz
Heidelberg : Winter, 1912
booklooker
zvab

3011
Shipp, G.P.
Andria. With introduction and commentary.
Oxford 2/1960, 2002
booklooker
zvab

3006
Terentius / Theodor Benfey
Ausgewählte Lustspiele des Publius Terentius, im Versmaß der Urschrift übersetzt von Theodor Benfey.
Stuttgart, Metzler, 1854
booklooker
zvab

3000
Terentius Afer, Publius
Andria : Latein. u. deutsch. Übers. u. hrsg. von T. Lothar Wullen.
Stuttgart : Reclam, 1972
booklooker
zvab

3004
Terentius Afer, Publius / A. Spengel
Die Komödien des P. Terentius , erkl. von A. Spengel 1. Bändchen: Andria
1875, 2/1888
booklooker
zvab

3002
Terentius Afer, Publius / Robert Kauer
Andria . Text und Kommentar
1939
booklooker
zvab

3008
Terentius Afer, Publius / T.L.Wullen
Publius Terentius Afer, Andria, lateinisch und deutsch, übersetzt und herausgegeben v...
Stuttgart, reclam, 1972
booklooker
zvab

2999
Terentius Afer, Publius / Thierfelder, Andreas
Andria ; Textbearbeitung, Einleitung und Eigennamenverzeichnis
Heidelberg, Kerle 1960, 3/1972
booklooker
zvab

3007
Terenz / Ebener, Dietrich
Terenz, Werke in einem Band. Aus dem Lateinischen übertragen von Dietrich Ebener.
Berlin u. Weimar, Aufbau-Verlag, 1/1988
booklooker
zvab


[ Homepage | Hellas 2000 | Stilistik | Latein | Latein. Lektüre | Lateinisches Wörterbuch | Lateinischer Sprachkurs | Lateinische Grammatik | Lat.Textstellen | Römische Geschichte | Griechisch | Griech. Lektüre | Griechisches Wörterbuch | Griechischer Sprachkurs | Griechische Grammatik | Griech.Textstellen | Griechische Geschichte | LandkartenBeta-Converter | Varia | Mythologie | Bibliographie | Ethik | Literaturabfrage ]
Site-Suche:
Benutzerdefinierte Suche
bottom - Letzte Aktualisierung: 16.03.2021 - 20:25