Nos personalia non concoquimus. Nostri consocii (Google, Affilinet) suas vias sequuntur: Google, ut intentionaliter te proprium compellet, modo ac ratione conquirit, quae sint tibi cordi. Uterque consocius crustulis memorialibus utitur. Concedis, si legere pergis.

Systematische Grammatik der griechischen Sprache

Sprachgeschichtliches

Wichtige Lautgesetze

zurueck nach unten weiter

I. VOKALE

  1. Wechsel zwischen α und η
  2. Ablaut
    1. qualitativer Ablaut
    2. quantitativer Ablaut
  3. Vokalkürzung
  4. Quantitative Metathese
  5. Kontraktion
  6. Ersatzdehnung

II. KONSONANTEN

  1. Auslautendes indg. -m
  2. Hauchdissimilation
  3. Konsonantenverbindung mit - ι̯
  4. Konsonantenverbindungen mit σ
  5. Assimilation
  6. Dissimilation: Dental wird vor Dental zu σ
man2b.gif (710 Byte)

I. VOKALE

  1. Wechsel zwischen α und η
    1. das vom indogermanischen ā stammende griechische hat sich im Ionisch-Attischen zunächst in η verwandelt [dor.: μά̄τηρ (lat.: māter) > ion.-att. μήτηρ].
    2. hat sich dann aber im Attischen nach ε, ι, ρ wieder zu α  zurückverwandelte (sog. α-purum) [ion. ἡ χώρ> att. ἡ χώρ-ᾱ]. 

  2. Silbenbildende Liquida (liquida sonans): Liquida, die nach Konsonant eine Silbe bildet
    1.  > ρα oder αρ: πατσι > πατράσι
    2.  > λα oder αλ: κπείς > κλαπείς | ἐστκα ἔστ αλκα
    3.  > α: ποδ-  > πόδ-α (lat. ped-em)
    4.  > α: ‍-‍δικος > ‍-‍δικος (lat. in-iustus)

  3. Ablaut: Veränderung (Wechsel) des Vokals innerhalb einer etymologisch zusammengehörigen Wortgruppe
    1. Qualitativer Ablaut: Vokalwechsel durch Änderung der Klangfarbe
        e-Stufe o-Stufe
      ε - ο λέγ-ω 
      λέγ‍-‍ ε-τε 
      φίλ‍-‍ ε
      λόγ-ος
      λεγ‍-‍ ο-μεν
      φίλ‍-‍ ος
      ει - οι λείπ-ω  λοιπ-ός
      ευ - ου σπεύδ-ω  σπουδ-ή
      α - ω φα-μί (att.: φη-μί) φω-νή
    2. Quantitativer Ablaut: Änderung der Länge des selben Vokals. Die Tabelle berücksichtigt in der Unterscheidung von e- und o-Stufe auch den qualitativen Ablaut:
      Vollstufe (Grundstufe) Schwundstufe Dehnstufe
      e-Stufe o-Stufe     e-Stufe o-Stufe

      Ablaut kurzer Vokale

      πάτερ προπάτορος πατ|ρός πατ|ράσι πατήρ προπάτωρ
      φέρω φόρος δί-φ|ρος     φώρ
      θος         θος εἴωθα
      λείπω λοιπός, λέλ οιπα ἔλιπον
      • Beim Ablaut von Diphtongen bleiben in der Schwundstufe ῐ bzw. ῠ als Träger der Silbe erhalten.
      φεύγω ἔφυγον, φ υγή
      σπεύδω σπουδή  
        κύον κυ|νός     κύων

      Ablaut langer Vokale

      δίδω-μι δίδο-μεν, δ ό‍-‍σις 
      • Bei langen Vokalen kann es eine Dehnstufe naturgemäß nicht geben.
      τίθη-μι τί-θε-μεν, θ έ‍-‍σις
      ἵστη-μι
      φ η-μί 
      ἵστ-μεν,στά‍-‍σις
      φ -μέν
      δείκν-μι  δείκν-μεν

  4. Vokalkürzung:
    1. Langer Vokal wird vor langem Vokal gekürzt:
      1. βασιλήων —> βασιλέων (der Könige)
      2. νηῶν —> νεῶν (der Schiffe)
      3. *τε-θνη-ως —> τεθνε-ώς
    2. Langer Vokal wird vor der Verbindung von Nasal und Konsonant gekürzt:
      1. -θήντων —> -θέντων (Ausgang im Aor.Pass.)
      2. βᾱντες —> βᾰντες
      3. γνώντες —> γνόντες
    3. Langdiphtonge im Inlaut kürzen vor Konsonant den ersten Vokal:
      1. βασιληυς —> βασιλεύς
      2. Ζηυς —> Ζεύς
      3. θηιμεν —> θεῖμεν
      4. γνωιμεν —> γνοῖμεν

  5. Quantitative Metathese:
    1. Darunter ist die Vertauschung der Quantitäten (Länge / Kürze) zweier benachbarter Vokale zu verstehen:
        vor der Metathese nach der Metathese
      ὁ νεώς - Tempel (att.Dekl.) νᾱός (dorisch)
      νηός (hom./ion.)
       
      νεώς (Dat.: νεῴ)
      τέθνηκα - bin tot *τε-θνη-οτος τεθνεῶτος
      ἡ ναῦς - Schiff (Gen.Sgl.) νηός (hom./ion.) νεώς (Dat.: νηί)
      ὁ βασιλεύς - König (Gen./Akk.Sgl.) βασιλῆος (hom.)
      βασιλῆᾰ (hom.)
      βασιλέως
      βασιλέᾱ
      ἡ πόλις - Stadt (Gen.Sgl.) πόληος (hom.) πόλεως
      ἁλίσκομαι werde gefangen (Aor.) ἡάλων ἑάλων

  6. Kontraktion: Das Zusammenziehen unmittelbar aufeinander folgender Vokale (rot kennzeichnet die Verbindungen der regelmäßigen verba contracta):

    imag02/kontr01.jpg

    α ε ι ο υ η ω αι ει ε(ι) οι ου
    α αι ω αυ αι ω   αι ω  
    ε η ει ει ου ευ η ει ω ευ ει ει οι ου
    ο ω ου οι ου ου ω ω οι ω ου   οι ου οι ου   οι
    η   η   ω     η   ω       ω      
    ω       ω         ω              

    Einige Beispiele:
      α-Kontraktion ε-Kontraktion ο-Kontraktion
    allgemein:
    • *κρεασα > *κρεαα > κρέα
    • *γενεσα > γένεα > γένη
    • νόος > νοῦς
    verba contracta:
    • τίμαε > τίμ
    • τιμάομεν > τιμμεν
    • τιμάητε > τιμτε 
    • τιμάω > τιμ
    • τιμάει > τιμ
    • τιμάε(ι)ν > τιμν
    • τιμαοίην > τιμην
    • τιμάουσι > τιμσι
    • τιμάῃ > τιμ
    • ποίεε > ποίει
    • ποιέομεν > ποιοῦμεν
    • ποιέητε > ποιτε 
    • ποιέω > ποι
    • ποιέει > ποιεῖ
    • ποιέε(ι)ν > ποιεῖν
    • ποιεοίην > ποιοίην
    • ποιέουσι > ποιοῦσι
    • ποιέῃ > ποι
    • δούλοε > δούλου
    • δολόομεν > δουλοῦμεν
    • δουλόητε > δουλτε
    • δουλόω > δουλ
    • δουλόει > δουλοῖ
    • δουλόε(ι)ν > δουλοῦν
    • δουλοοίην > δουλοίην 
    • δουλόουσι > δουλοῦσι
    • δουλόῃ > δουλοῖ
    Ausnahmen:  
    • ἱέασιν > ἱᾶσιν 
    • χρυσέα > χρυσᾶ
     

     

  7. Ersatzdehnung: Zum Ersatz für den Ausfall eines Konsonanten (ν, σ, j, ντ) wird der vorhergehende Vokal gedehnt.
    ᾰ > η *ἔφανσα > ἔφηνα    
    ᾰ > ᾱ *τᾰνς > τάς   *γίγᾰντς > γίγᾱς *πᾰντσι > πᾶσι
    ε > ει *χαριεντς > χαρίεις  *θεντς > θείς  *σπενδσω > *σπενσω > σπείσω
      *ἤγγελσα > ἤγγειλα    
    ῐ > ῑ  *κρῐνjω > κρί̄νω *ἐκρῐνσα > ἔκρῑνα   
    ο > ου *τονς > τούς  *ὀδοντς > ὀδούς  *λεοντσι > λέουσι 
    ῠ > ῡ *δεικνῠντς > δεικνύ̄ς *ᾐσχῠνσα > ᾔσχῡνα  

man2b.gif (710 Byte)

II. KONSONANTEN

  1. Intervokalisches Ϝ schwindet
    1. *βασιληϜες > βασιλῆες (Kontraktion) > βασιλῆς
    2. *ἠ-Ϝειδ-δεσ-m̻ (liquida sonans) > *ἠ-Ϝειδεσα (intervokalisches Ϝ fällt aus; Kontraktion; intervokalisches σ fällt aus) > ᾔδεα (homer.) > ᾔδη (attisch)

  2. Auslautendes indg. -m wird nach Vokal im Griechischen zu - ν
    1. -om > -ον (lat. um): δοῦλ-ον - altlat. servom = servum | ζυγ-όν - lat. iug-um - Joch.
    2. -am > -αν (lat. am): hor-am - ὥρ-αν

  3. Intervokalisches σ fällt aus:
    1. *παιδευ‍-‍ε‍-‍σαι > παιδεύ‍-‍ε‍-‍αι (Kontraktion) > παιδεύῃ
    2. *γενεσος > γένεος (Kontraktion) > γένους
    3. *ἐσ-ω > ἔω (Kontraktion) > ῶ
    4. *Ϝειδεσ-ω > *Ϝειδε-ω (Kontraktion) > εἰδῶ

  4. Hauchdissimilation: Treffen in zwei aufeinanderfolgenden Silben zwei Aspirationen aufeinander, so wird die 1. Aspirata (θ, φ, χ) durch die entsprechende Tenuis (τ, π, κ) ersetzt
    θ > τ *θιθημι > τίθημι *θριχος > τριχός *ἐθυθην > ἐτύθην
    χ > κ *χεχώρηκα > κεχώρηκα *ἐχεχειρία > ἐκεχειρία  
    φ > π *φέφευγα > πέφευγα *θρεφω > τρέφω  
    • Ausnahmen beruhen auf Systemzwang (Stammerkennung, Unterscheidbarkeit)
      • Unterbleiben der Hauchdissimilation: τεθράφθαι (τεθράφθαι von τρέπω), ὠρθώθην, ηὐθύνθην, ἐκαθάρθην, ἐχύθην, ἐφάνθην, ἐθέλχθην, φάθι
      • Dissimilation der 2. statt der 1. Aspirata: *παιδευθηθι > παιδεύθητι (*παιδεύτηθι)

     

  5. τι > σι
    1. λέγοντι (dor.) > *λέγονσι > λέγουσι (Ersatzdehnung)
    2. φη‍-‍τί (dor.) > φη‍-‍σί

  6. Konsonantenverbindung mit - ι̯
    1. αν-ι̯- > αιν
      1. φαν-ι̯-ω > φαίνω | μέλαν- ι̯-α > μέλαινα
    2. αρ-ι̯- > αιρ
      1. καθαρ-ι̯-ω > καθαίρω
    3. ον-ι̯- > οιν
    4. ορ-ι̯- > οιρ
      1. μορ-ι̯-α > μοῖρα
    5. εν-ι̯- > ειν
      1. αποκτεν-ι̯-ω > αποκτείνω
    6. ερ-ι̯- > ειρ
      1. διαφθερ-ι̯- ω > διαφθείρω
    7. ῐν-ι̯- > ῑν
      1. κρῐν-ι̯-ω > κρίνω
    8. ῐρ-ι̯- > ῑρ
    9. ῠν-ι̯- > ῡν
      1. ἀμῠν-ι̯-ω > ἀμύνω
    10. ῠρ-ι̯- > ῡρ
    11. λ- ι̯ >  λλ
      1. *ἀγγελ‍-‍ι̯-̯ω >ἀγγέλλω
    12. τ- ι̯ , θ - ι̯ > (ion.) σσ, (att.) σ
      1. *παντ- ι̯α > *πανσσα > πᾶσα (Ausfall von νσ mit Ersatzdehnung)
        *λεγοντ- ι̯α > *λεγονσσα > λέγουσα
        *μεθ- ι̯ος >μέσσος (hom.) > μέσος (att.)
    13. κ‍-‍ ι̯, χ- ι̯ > (ion.) σσ, (att.) ττ
      1. *θάχ- ι̯ων > θάττων , μέγ- ι̯ων > μείζων
      2. *φυλάκ- ι̯ω > (ion.) φυλάσσω, (att.) φυλάττω
    14. γ‍-‍ ι̯ > ζ
      1. μέγ- ι̯ων > (ion.) μέζων [(att.) μείζων]
      2. οἰμώγ- ι̯ω > οἰμώζω

  7. Konsonantenverbindungen mit σ unterliegen verschiedenen Veränderungen:
    1. σ entfällt vor Liquida aus; im Anlaut ohne Ersatzdehnung, im Inlaut mit Ersatzdehnung:
      1. σμ > μ: *ἐσ‍-‍μι (Ersatzdehnung) > εἰμί - bin
      2. σν > ν
      3. σλ > λ
      4. σρ >ρ: σρεϜω > ῥέω - fließe
      5. κ, γ, ξ + σ > ξ (Guttural +σ > ξ)
      6. π, β, φ + σ > ψ (Labial +σ > ψ)
      7. τ, δ, θ + σ > (σσ) σ (Dental vor σ fällt aus)
      8. *Ϝειδ-σο-μαι > εἴσομαι
      9. σσ > σ (attisch)
      10. ἔπεσσι (hom) > ἔπεσι (att.)
      11. ἐσσι (hom.) > *ἐσι (intervok. σ) > εἶ
      12. σ entfällt nach Liquida (λ, μ, ν oder ρ) mit Ersatzdehnung
        1. ἐστελ‍-‍σ‍-‍α > ἔστειλα
        2. ἐφαν‍-‍σ‍-‍α > ἔφηνα
        3. ἀπεκτεν‍-‍σ‍-‍α > ἀπέκτεινα
        4. ἐκαθαρ‍-‍σ‍-‍α > ἐκάθηρα
      13. νσ >  σ  
        1. μ, λ, ν, ρ (Liquida) entfallen vor σ mit Ersatzdehnung [SG]: -oνς > -ους | -ᾰνς > -ᾱς [ *μέλ-ᾰνς > μέλ-ᾱς]
      14. σ zwischen zwei Konsonanten (interkonsonantisches σ) schwindet.
        1. πε-πεῖθ-σθαι > πε-πεῖθ - θαι [> πε-πεῖσ‍-‍θαι ( Dissimilation)]
        2. κε-κόπ-σθαι > κε-κόπ-θαι [> κε-κόφ‍-‍θαι (Assimilation)]
        3. ἤγγελ-σθε > ἤγγελ-θε πέ-φα ν-σθε > πέ-φαν-θε

  8. Assimilation
    1. Labial (π, β, φ) + μ > μμ
      1. λέ-λειπ-μαι > λέ-λειμ‍-‍μαι
      2. κέ-κρυφ-μαι > κέ-κρυμ‍-‍μαι
    2. Beim Zusammentreffen zweier Mutalaute, gleicht sich der erste dem zweiten im Charakter an:
      1. πέ-πεμπ-(σ)θε > πέ-πεμφ‍-‍θε (zum Ausfall des interkonsonantischen -σ: R22g)
      2. κέ-κρυφ-ται > κέ-κρυπ-ται
      3. κε-κόπ-(σ)θαι > κε-κόφ‍-‍θαι (zum Ausfall des interkonsonantischen -σ: R22g)
      4. δε-δίωκ‍-‍(σ)θε > δε-δίωχ‍-‍θε (zum Ausfall des interkonsonantischen -σ: R22g)
      5. ἐδιώκ-θην > ἐδιώχ‍-‍θην
    3. νλ > λλ, λν > λλ
      1. συν-λαμβάνω > συλ-λαμβάνω,
      2. συν-λέγω, συλ-λέγω
      3. *ὄλ-νῡμι, ὄλ-λῡμι
    4. νμ > μμ
      1. ν-μένω > ἐμ‍-‍μένω
    5. ν vor Labial > μ [ν + π > μπ, ν + β > μβ, ν + φ > μφ]
      1. συν-πίπτω > συμ-πίπτω
      2. συν-βαίνει > συμ-βαίνει
      3. συν-φέρει > συμ-φέρει
    6. ν vor Guttural > γ [ν + κ > γκ, ν + γ > γγ, ν + χ > γχ]
      1. συν-κατορύττω > συγ-κατορύττω
      2. συν-γνώμη > συγ-γνώμη
      3. συν-χωρέω > συγ-χωρέω

  9. Dissimilation:
    1. Innerhalb einer Silbe wird Dental vor Dental zu σ:
      1. *ἔψευδ-ται > ἔψευσ-ται
      2. *πενέτερος > πενέσ-τερος
      3. *Ϝοιδ-θα > οἶσ‍-‍θα
    2. In benachbarten Silben Dissimilation durch Veränderung oder Ausscheiden:
      1. λγαλεος > ἀργάλεος
      2. μάρτυρ-ς > μάρτυ-ς, μάρτυρ‍-‍σιν > μάρτυ-σιν
zurueck nach oben weiter
Sententiae excerptae:Literatur:
zu "Griech" und "Grammatik"
3614
Ahrens, H.L.
De Graecae Linguae Dialectis, I,II,
Göttingen 1839/1843
booklooker
zvab

775
Anlauf, G.
Standard late Greek oder Attizismus? ..Optativgebrauch im nachklassischen Griechisch
Diss. Köln 1960
booklooker
zvab

978
Kühner, R. / Gerth, B.
Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache (3. Aufl. bearbeitet von F. Blass und B. Gerth)
Hannover 1834-1835; 3/1890-1904
booklooker
zvab

4170
Nepos / Glücklich
Hannibal : Text mit Erläuterungen ; Arbeitsaufträge, Begleittexte, Stilistik und Übungen zu Grammatik und Texterschliessung. Von Hans-Joachim Glücklich und Stefan Reitzer
Göttingen : Vandenhoeck & Ruprecht, 4/1996
booklooker
zvab

3615
Thumb-Kieckers
Griechische Dialekte, I,II.
Heidelberg 1932/1959
booklooker
zvab

2630
Traut, Georg
Lexikon über die Formen der griech. Verba. Mit zwei Beilagen: Verzeichnis der Declinations- und Conjugations-Endungen; Grammatischer Schlüssel.
Meisenheim (Olms, Reprint der 1867 in Gießen erschienenen Ausgabe) 1986
booklooker
zvab


[ Homepage | Inhalt | Hellas 2000 | Stilistik | Latein | Lateinisches Wörterbuch | Lateinischer Sprachkurs | Lateinische Grammatik | Lat.Textstellen | Römische Geschichte | Griechisch | Griechisches Wörterbuch | Griechischer Sprachkurs | Griechische Grammatik | Griech.Textstellen| Griechische Geschichte | LandkartenBeta-Converter | Varia | Mythologie | Bibliographie | Ethik |Bibliographie | Literaturabfrage]
Site-Suche:
Benutzerdefinierte Suche
bottom © 2000 - 2024bottom © 2000 - 2024 - /GrGr/GGrsgl02.php - Letzte Aktualisierung: 30.07.2021 - 10:05