Nos personalia non concoquimus. Nostri consocii (Google, Affilinet) suas vias sequuntur: Google, ut intentionaliter te proprium compellet, modo ac ratione conquirit, quae sint tibi cordi. Uterque consocius crustulis memorialibus utitur. Concedis, si legere pergis.
 
 
 

Publius Vergilius Maro
Aeneis I

Verg.Aen.1,124-156: Neptunus glättet die Wogen

vorherige Seite folgende Seite
124      Interea magno misceri murmure pontum
125 emissamque hiemem sensit Neptunus et imis
stagna refusa vadis, graviter commotus, et alto
prospiciens summa placidum caput extulit unda.
disiectam Aeneae toto videt aequore classem,
fluctibus oppressos Troas caelique ruina;
130 nec latuere doli fratrem Iunonis et irae.
Eurum ad se Zephyrumque vocat, dehinc talia fatur:
'Tantane vos generis tenuit fiducia vestri?
iam caelum terramque meo sine numine, venti,
miscere et tantas audetis tollere moles?
135 quos ego - sed motos praestat componere fluctus.
post mihi non simili poena commissa luetis.
maturate fugam regique haec dicite vestro:
non illi imperium pelagi saevumque tridentem,
sed mihi sorte datum. tenet ille immania saxa,
140 vestras, Eure, domos; illa se iactet in aula
Aeolus et clauso ventorum carcere regnet.'
   Sic ait, et dicto citius tumida aequora placarentur
collectasque fugat nubes solemque reducit.
Cymothoe simul et Triton adnixus acuto
145
146
147
148
149
detrudunt navis scopulo; levat ipse tridenti
et vastas aperit Syrtis et temperat aequor
atque rotis summas levibus perlabitur undas.
   ac veluti magno in populo cum saepe coorta est
seditio saevitque animis ignobile vulgus
150 iamque faces et saxa volant, furor arma ministrat;
tum, pietate gravem ac meritis si forte virum quem
conspexere, silent arrectisque auribus astant;
ille regit dictis animos et pectora mulcet:
sic cunctus pelagi cecidit fragor, aequora postquam
155 prospiciens genitor caeloque invectus aperto
flectit equos curruque volans dat lora secundo.
[ Defessi Aeneadae quae proxima litora cursu
contendunt petere, et Libyae uertuntur ad oras
...]

124 miscere, eo, ui, mixtum - vermischen, aufwühlen 125 emissus, a, um - entfesselt | hiems, hiemis, f - Sturm (tempestas, χειμών ) | imis vadis - vom tiefsten Boden | 126 stagnum, i, n - (am Grund stehendes) Wasser | refusus, a, um - nach oben ergossen | graviter commotus - mit großer Empörung (zu sensit) | alto - Zieldativ | 127 placidus, a, um - friedlich, ruhig, gnädig | 128 toto aequore - abl. loc. zu disiectam | 129 oppressus, a, um - überwältigt, bedrängt | ruina, ae, f - "Einsturz" | 132 generis vestri - Gen.obj.: die Winde sind göttlicher Herkunft, Söhne des Titanen Astraeus | tenere, eo, ui - h.: ergreifen, befallen | 133 venti - verächtliche Anrede: vos, qui nihil estis, nisi venti | 134 moles tollere - Wogenmassen auftürmen | 135 quos ego - sc. <puniam> (Aposiopese) | praestat = melius est | 136 post = postea (ein andermal) | non simili = graviore (ungleich schwerer) | commissa = delicta, scelera | luere, o, ui, luiturus - büßen, sühnen | 137 fugam maturare - sich eilig davonmachen | vestro - höhnisch ironisch | 138 pelagus, i, n - Meer (τὸ πέλαγος ) | 139 sorte - durch das Los (Iupiter, Neptunus und Pluto verteilten die Herrschaft über die Welt durch das Los) | datum sc. <esse> | tenere - h.: beherrschen | se iactare - sich brüsten | 142 dicto citius - schneller als gesagt (ausgesprochen) | tumidus, a, um - (geschwollen) aufwallend, stürmisch | 143 collectus, a, um - geballt | 144 Cymothoe (Κυμοθόη ): eine Nereide | Triton - fischleibiger Sohn des Poseidon und der Amphitrite | adniti, or, nisus (nixus) sum + Dat. - sich anstemmen gegen; absol.: sich anstrengen |  145 levare - leichter machen, befreien <naves> ; h.: flott machen (od. absol.: nachhelfen, mit anpacken | aperire (vgl. 112: ὡς ὅτε (die homer. Einleitung eines Gleichnisses) | 149 animis = ira |  ignobilis, e - gemein | 153 animos regere - die Herzen (Stimmungen und Gedanken) lenken (Psych-agogie) | pectora mulcere | Wut besänftigen | 154 fragor, oris, m - Krachen, Getöse | 155 aperto = sereno | 156 curru secundo (willig folgend) - abl. instr. zu volans | lorum, i, n - Lederriemen, Zügel (lora dare = habenas dare) 

Maurus Servius Honoratus

   (1,125) emissam hiemem hic apertius tempestatem declarat significari ex Graeco; nam et illi χειμῶνα tempestatem dicunt. et bene veteres nostri 'hiemem anni' dicebant, ne tempestas posset intellegi. 
   imis bene in imo voluit esse Neptunum, ut iam factam cognosceret tempestatem, non incipientem vetaret. 
   (1,126) stagna stagnum dicitur aqua stans, sed nunc profunda maris significat ab eo, quod non nisi nimia tempestate turbantur. ergo 'stagna' et 'imis vadis refusa' aliud pendet ex alio, quia inmobilis aqua in imo maris tantummodo est, quam tunc ab imo motu dicit esse turbatam. 
   graviter commotus opportune Neptunum ait commotum cum maria turbantur, quia plerumque poetae Neptunum pro mari ponunt. 
   et alto prospiciens aut e mari erigens caput, aut mari providens. quidam 'alto' caelo accipiunt, quia ait 'iam caelum terramque'. 
(1,127) placidum caput quaerunt multi quemadmodum 'placidum caput', si 'graviter commotus'? quasi non possit fieri, ut irascatur ventis, propitius sit Troianis. uno autem epitheto more suo habitum futurae orationis ostendit, ut alibi uno sermone 'tum quassans caput'. 
   placidumque caput] epitheta alia naturalia sunt, alia ad tempus. et 'placidum' ut naturale Neptuni est, ita 'graviter commotus' ad tempus ob factam tempestatem. 
   (1,128) disiectam Aeneae t. v. a. c. hic ostendit Aeolum omnia Iunonis praecepta complesse. nam 'submersasque obrue puppes' in Orontis sociorumque eius interitu; 'aut age diversas et dissice corpora ponto' 'disiectam Aeneae toto videt aequore classem'. 
   (1,129) caeliqve ruina id est tonitribus, quorum sonus similis est ruinis. 
   (1,130) nec latuere doli fratrem Iunonis et irae aut doli Iunonis, aut fratrem Iunonis. gemina ergo distinctio est. 
   fratrem Iunonis] quod et ipsa Saturni est filia. 
   (1,131) Eurum ad se Zephyrumque vocat per hos omnes intellege; isti enim sunt cardinales. 
   'ad se' autem ἠθικῶς . 
   cur tamen Zephyrus, qui ad Italiam ducit, quem poeta supra tacuit, nunc vocatur? ira in hoc Neptuni exprimitur, si etiam eum obiurgat, qui non adfuerit. 
   (1,132) generis fiducia vestri Astraeus enim unus de Titanibus, qui contra deos arma sumpserunt, cum Aurora concubuit, unde nati sunt venti secundum Hesiodum. et hoc loco fiduciam pro confidentia posuit, cum fiducia in bonis rebus sit, confidentia in malis. 
   (1,133) iam caelum terrasque aut ordo est 'ausi estis sine meo numine tantas moles tollere et caelum terrasque turbare'? aut certe illud est, quod tria haec numina, licet divisa imperia teneant, videntur tamen invicem regni totius habere potestatem, sicut et ipsa elementa quae retinent physica inter se quadam ratione iunguntur. quod et ipsorum numinum sceptra significant. Iuppiter enim trifido utitur fulmine, Neptunus tridente, Pluto tricerbero. multi enim quaerunt, cur modo Neptunus de alienis conqueratur elementis. aut certe 'terram' pro mari posuit, ab eo quod continet id quod continetur, quia ipse dicitur ᾿Ενοσίχθων et ᾿Ενοσίγαιος, id est movens terram. et caelum pro aere; constat enim terram cum aqua in aere libratam. 
   meo sine numine hoc est 'et laxas sciret dare iussus habenas'. 
   numine venti distingue 'numine', ut 'venti' convicium sit. 
   (1,135) quos ego deficit hoc loco sermo; et congrue, quasi irati et turbatae mentis, ut alibi "me me, adsum". similiter "incipit effari, mediaque in voce resistit". Terentius "quem quidem ego si sensero, sed quid opus est verbis?" his enim adfectibus tantum sermonis defectio congruit. 
   quos ego] subauditur 'ulciscar'. ergo ŽposiÅphsiw est, hoc est, ut ad alium sensum transeat, ideo abruptum et pendentem reliquit. et necessarium post tale schema 'sed' coniunctionem sequi, ut "quamquam o, sed". 
   sed motos praestat prudenter agit; plus est enim innocentibus succurrere, quam nocentium delicta punire. 
   praestat melius est, ut "praestat Trinacrii metas lustrare Pachyni". et notandus sermo. nam et per se plenus est, et tam accusativo iungitur quam septimo. dicimus enim et 'praestat illum' et 'praestat illo'. 
   (1,136) post mihi non simili poena commissa luetis aut 'non simili poena', id est non ea qua Troianos adfecistis, aut certe 'mihi non simili', id est vehementer irato. 
   post mihi n. s. p. c. l.] pro 'non inpune eritis posthac'; nunc enim nullam poenam sentiunt, nisi forte obiurgationis. 'commissa' autem hic pro peccatis.
   luetis persolvetis. et hic sermo a pecunia descendit; antiquorum enim omnes poenae pecuniariae fuerunt. 
   (1,137) maturate fugam cum maturitate, id est cum tranquillitate discedite, quo modo dicimus 'matura iracundiam tuam', id est mitiga; perniciosum enim Troianis est, si maturent fugam, hoc est accelerent. ergo 'fugam' hic tantum discessum accipiendum. 
   (1,138) saevumqve vel magnum et potentem, ut superius, vel vere saevum in ventos, quia minatur. tridentem ideo tridens Neptuno adsignatur, quia mare a quibusdam dicitur tertia pars mundi, vel quia tria genera aquarum sunt, maris, fluminum, fluviorum, quibus omnibus Neptunum praeesse non nulli dicunt. 
   (1,139) sorte ac si diceret potuisse se etiam caelum tenere, Aeolum vero beneficio etiam carceris regna meruisse, nec sine suo arbitrio posse quemquam in suo regno habere potestatem. 
   sed mihi sorte datum 'sorte' ideo ait, quia Iuppiter et Neptunus et Dis pater, Saturni et Opis filii, cum de mundi possessione certamen inissent, placuit ut imperium sorte dividerent: ita effectum est, ut caelum Iuppiter, maria Neptunus, Dis pater inferos sortirentur. 
   inmania aspera; 'manum' enim antiqui bonum dicebant, sicut supra dictum est, unde et 'mane' dicitur; quid enim melius? et per antiphrasin 'manes' inferi, quia non sint boni. 
   (1,140) vestras Eure domos irascentum est uti proprio nomine, ut Terentius "ego te in pistrinum Dave dedam". aut quasi contra principem tempestatis irascitur, quem primum constat egressum, quia supra 'una Eurusque Notusque ruunt'. 
   quod autem dixit 'saxa inmania, vestras domos' de Pseudulo Plauti tractum est, ubi ait "nisi forte carcerem aliquando effregistis vestram domum". et figurate 'saxa, domos'; vario enim significatu idem ostenditur. 
   iactet pro glorietur, sicut in georgicis "nullo tantum se Moesia cultu iactet". et hoc ex accidenti sumptum, quoniam quicumque sunt in aliqua re gloriosissima motu quodam et incessu corpus suum iactant. 
   aula inrisio est; sequitur enim 'carcere'. et nihil tam contrarium si simpliciter intellegamus. 
   (1,141)  clauso quia dimittere ventos non ipsius est, sed iubentis. et hoc est "foedere certo et dare iussus habenas". 
   ventorum non otiose, sed per exprobrationem, poterat enim dicere 'vestro', sed ut supra "meo sine numine venti". 
   carcere regnet licet carcer sit, tamen regnum est Aeoli; haec enim pro adfectu possidentis intellegenda sunt, ut alibi cum de rure loqueretur "post aliquot mea regna videns mirabor aristas". et bene regnum Aeoli custodiam carceris dixit. 
   (1,142) dicto citius non antequam diceret, dixit enim 'haec ait'; sed citius, quam dici potest. 
   placarentur sub poetica licentia physicam quoque tangit rationem. mare enim dicitur esse Neptunus, quem superius dixit graviter commotum, quia tempestas erat. nunc ait 'placat', quia iam sedari coeperant maria.   
 (1,143) collectas aut nunc collegit et fugavit, aut ante a ventis collectas fugavit, id est resolvit. 
   collectas] colligere enim nubes dicitur caelum, ut "aut si nox pluviam ne colligat ante veremur".
   solemque redvcit per solem serenitas intellegenda, quia superius dixerat "eripiunt subito nubes caelumque diemque". quis enim ignorat diem constare per solem? et consequens erat, ut fugatis nubibus sol rediret. 
   (1,144) Cymothoe nomina deorum plerumque de causis sunt ficta ab elementis, quae numina dici voluere maiores, ut 'Cymothoe', id est cursus fluctuum, ἀπὸ τοῦ θέειν τὸ κῦμα . 
   Triton deus marinus, Neptuni et Salaciae filius, deae marinae ab aqua salsa dictae. 
   adnixus antiquum est, ut 'conixus', quibus hodie non utimur; dicimus enim 'adnisus' et 'conisus'. sed et multa alia usus contra antiquitatem vindicavit. illi enim 'parsi' dicebant, nos dicimus 'peperci'. item nos dicimus 'suscepi', illi dicebant 'succepi', ut "succepitque ignem foliis". 
   adnixus zeugma est, 'adnixi' enim debuit dicere, ut paulo post "haud aliter puppesque tuae pubesque tuorum, aut portum tenet". ergo 'adnixus' ad Tritonem tantum pertinet, quia Cymothoen iuvabat. quibusdam sane non videtur zeugma, quia 'adnixus', non 'conixus'. ordo tamen est 'Cymothoe simul et Triton acuto detrudunt naves scopulo', ab aris scilicet in quas "tris Notus in s. l. t". 
   (1,145) levat leves ac navigabiles facit, ut "nostrumque leves quaecumque laborem". et scire debemus prudenter poetam pro causis vel tendere vel corripere orationem, ut hoc loco periclitantibus Troianis tota celeritate dicit esse subventum. contra in quinto libro ubi nullum periculum est latius describit placantem maria Neptunum. item in secundo libro quoniam inminet periculum uno versu ait "quo res summa loco Panthu? quam prendimus arcem?" 
   levat laxat, ut "atque arta levari vincla iubet Priamus". tridenti autem pro tridente, dativum pro ablativo.
   (1,146) aperit ideo quia harenarum congerie inpediente praeclusae ad navigandum erant. ergo inmisso in eas mari aptas ad navigandum facit. sic Sallustius "sed ubi tempore anni mare classibus patefactum est". ceterum bis idem. 
   temperat tranquillum facit. 
   (1,147) atque rotis summas l. p. v. bene non moratur in descriptione currus, ut citius liberetur Aeneas.    * * * perlabitur undas figura est. quod enim nos modo dicimus per praepositionem nomini copulatam sequente verbo, antiqui verso ordine praepositionem detractam nomini iungebant verbo, ita tamen ut esset una pars orationis, et faciebant honestam elocutionem. nos dicimus 'per undas labitur', illi dicebant 'perlabitur undas'. item 'per forum curro' et 'percurro forum'. notandum plane quod plerumque suum regit casum, plerumque ad ablativum transit. 
   (1,148) ac veluti magno in populo iste tempestati populi motum comparat, Tullius populo tempestatem: pro Milone "equidem ceteras tempestates et procellas in illis dumtaxat fluctibus contionum". ita et Homerus seditioni tempestatem κινήθη δ' ἀγορὴ ὡς κύματα μακρὰ θαλάσσης . ideo autem 'magno' addidit, quia ubi frequens est populus, ibi et crebra seditio. et quidam 'populum' totam civitatem, 'vulgum' vero plebem significari putant. saepe autem ut fieri solet. 
   (1,149) seditio 'seditio' est [dissensio civium], sicut Cicero ait in de re publica "eaque dissensio civium, quod seorsum eunt alii ad alios, seditio dicitur". 
   animis ignobile id est stultum, ut contra nobilem animum prudentium dicimus. ideo etiam paulo post ait 'arrectis auribus'; sumpsit enim translationem ab animalibus, quae utique stultiora sunt. 
   vulgus et masculini generis et neutri lectum est: generis neutri hoc loco, alibi masculini, ut in "vulgum ambiguas". et hoc est artis ut masculino utamur, quia omnia Latina nomina in us exeuntia, si neutra fuerint, tertiae sunt declinationis, ut pecus pecoris: si autem secundae fuerint declinationis, masculina sunt; 'vulgi' autem facit, non 'vulgeris', ut docti, clari. usurpatum tamen est neutrum genus propter unum Graecum nomen, id est pelagus. cum enim pelagi faciat, neutri tamen est generis.  
   (1,150) iamque faces et saxa volant multi non 'volant', sed 'volunt' invenisse se dicunt. sed Cornutus "verendum", ait, "ne praeposterum sit faces velle, et sic saxa, cum alibi maturius et ex ordine dictum sit 'arma velit poscatque simul rapiatque inventus'".
   furor arma ministrat sic alibi "rimanti telum ira facit". sane summa velocitate sensus explicitus
   (1,151) gravem venerabilem, unde et contemptibiles 'leves' dicimus. et bene servat circa hunc rhetoricam definitionem, cui dat et iustitiam et peritiam dicendi, ut 'tum pietate gravem' et 'ille regit dictis animos'. orator enim est vir bonus, dicendi peritus. pietate gravem cuius illis auctoritas ob pietatem est gravis. 
   (1,152) arrectis auribus translatio a mutis animalibus, quibus aures mobiles sunt. an aures pro audiendi sensu posuit, secutus Terentium qui ait "arrige aures Pamphile"?

Interpretationsaufgaben: 

  1. Ordnen Sie die im bisherigen Geschehen wirkenden Kräfte (Venus ist noch ausgenommen) und die handelnden Personen in Ihren sich unterstützenden und widerstrebenden Intentionen und Aktivitäten schematisch einander zu!
    Klingner, S. 387: "Juno, mit deren innerem Sturm die Szene beginnt und die Meer und Himmel durcheinander bringt, und auf der anderen Seite Neptun sind nichtbeliebige einander feindliche Figuren auf der oberen Bühne des bloßen Spiels. In ihnen ist ein sittlicher Gegensatz ausgeprägt."
    Das Kräftefeld

    "Auf der Seite der weiblichen Gottheit handelt zerstörende Leidenschaft, Wut und Hass, entstanden aus unbefriedigter Eitelkeit und dem Willen, das endgültig und zuhöchst Bestimmte, das fatum, wider besseres Wissen dennoch zu vereiteln und den Lauf der Dinge nach den eigenen Zielen abzulenken."

    Das Kräftefeld
    Auf Neptuns Seite wirkt gelassen, obschon ernstlich betroffen, geordnete und ordnende Herrschermacht, fügend und erhaltend, ein Teil von Jupiters Weltregiment. Alsbald ist der Aufruhr der Zwischengewalten gebändigt - beschwichtigt wie eine aufsässige Volksmenge beim Auftreten eines gewichtigen Mannes. Volksmenge beim Auftreten eines gewichtigen Mannes."
    • "Diese Iuno [...] wendet sich hier mit schlechtem Gewissen, fast unterwürfig an eine untergeordnete Zwischengewalt, den Windgott Aeolus, und verführt ihn, mit der Aussicht auf die schönste Nymphe als Frau, seinen Dienst an Jupiters Weltordnung zu verletzen und etwas von dem Weltuntergang zu entfesseln, den zu verhüten er seine Macht über die Winde erhalten hat (58ff.)" 

     

    Während Iuno sich gemein macht, weist Neptunus als der, dem die Macht über das Meer (durch Los) obliegt, die untergeordneten Mächte in ihre Schranken:
    • venti: 'Tantane vos generis tenuit fiducia vestri? | iam caelum terramque meo sine numine, venti, | miscere et tantas audetis tollere moles? (132ff)
    • Aeolus: regique haec dicite vestro: | non illi imperium pelagi saevumque tridentem (137ff) illa se iactet in aula | Aeolus et clauso ventorum carcere regnet.' (140f)
  2. Zeigen Sie auf, welche Zielrichtung in diesem Kräftefeld Neptuns Reden und Handeln im einzelnen einschlägt!
    Iupiter / Fatum Neptunus wirkt als Ordnungskraft und ist insofern ein Garant für die Durchsetzung der gewollten Ordnung in der Natur und auf der menschlichen Schicksalsebene. (im Gegensatz zu seiner Rolle in der Odyssee, wo er Iunos Funktion ausfüllt).
    Iuno nec latuere doli fratrem Iunonis et irae (130): Dass er ihre Absichten durchschaut, bestimmt sein Handeln fundamental.
    Aeolus Ihn weist er verbal und indirekt mit einer Botschaft in seine Schranken; faktisch dadurch, dass er ihn nicht einmal einer unmittelbaren Maßnahme würdigt (137-142). 
    venti fiducia... audetis: Schimpfrede, die das Toben der Winde als freche Anmaßung  darstellt. Verweis auf seine eigene Zuständigkeit (meo... numine, 133). Androhung einer harten Strafe (131 ff) [vgl. "debellare superbos"]
    Aeneas Tatkräftige eigenhändige Hilfe bei der Behebung der Schäden [vgl. "parcere subiectis"]. 
  3. Wie wird Neptunus in den Versen 124-141 charakterisiert?  
    • Im Kontrast zur elementaren Entladung der (personifizierten) Naturgewalten: Ausgeglichenheit zwischen Erregung ("graviter commotus", 126) und beherrschter und beherrschender Gelassenheit ("placidum caput", 127)
    • Überlegtes und angemessenes Handeln, dem eine genaue Beobachtung und Beurteilung der Situation vorausgeht. Der Handlungsablauf (zugleich eine Gliederung der Passage) könnte aus einem Lehrbuch für angehende Politiker stammen: 
      • Wirkung aufgrund bloßer Erscheinung
      • äußeres Beobachten (Betonung von Vorgängen der Wahrnehmung): sensit, 125; prospiciens, 127;  videt, 128; 
      • Analyse der Hintergründe: nec latuere, 130
      • Handel in Form der Rede: vocat, dehinc talia fatur, 131 [Redeteil]
      • Äußeres Handeln: Ergreifen der notwendigen Maßnahmen, eigenhändiges Zupacken, Wiedergutmachung [Handlungsteil]: 
        • zusammenfassende Ankündigung: componere fluctus, 135  
        • Ausführung im einzelnen: ait, et .. placat... fugat... reducit... detrudunt...  levat ipse... aperit Syrtis ... temperat... perlabitur (142-148) 
    • Realitätssinn: Die Zurückstellung emotionaler Impulse hinter das sachlich Gebotene, die sich formal des Mittels der Aposiopese bedient (quos ego - sed motos praestat componere fluctus, 135)
  4. Informieren Sie sich über Charakteristik, Aufbau und Funktion der Gleichnisse in Vergils Aeneis (z.B. W.Suerbaum, S. 273 ff.)
    • Lässt sich das allgemeine Aufbauschema eines Gleichnisses auf unser Beispiel übertragen?
    • Lässt sich ein Tertium comparationis angeben? 
    • Welche Funktion kommt unserem Gleichnis am ehesten zu? 

    "Eines der auffälligsten Stilmittel in der Aeneis sind die Gleichnisse. Gleichnisse sind keine Neuerfindung Vergils. Sie gehören zu den seit Homer üblichen und damit von einem Leser erwarteten Elementen eines Epos. [...] Unter Gleichnis versteht man begrifflich einen ausgeführten Vergleich eines Phänomens der epischen Handlung mit einem Phänomen aus einem anderen Gegenstandsbereich. [...]" 
    Im folgenden wird unter Rückgriff auf Rieks (S.126) unter dem Thema "Wie-So-Kuppelung" ein allgemeines Bauschema wiedergegeben:

    (A) die Erzählung, die in einen Stichsatz mündet ( res, Vergleichs-'Subjekt', Gegenstand, Apodosis)
    (B) das Wie-Stück (das eigentlche Gleichnis, similitudo, Vergleichs-'Objekt', Protasis, Vergleichsbildinhalt); dann führt
    (C) das So-Stück (Vergleichung, Antapodosis, 'Prädikat') in die Handlung zurück; oft wird dieses noch weiter ausgeführt als
    (D) weiterführender Kontext (Apodosis 2)

    "Zwischen dem Wie-Teil B und dem So-Teil C vermittelt (als 'Kupplung'..., dem Tertium comparationis...) das den beiden Teilen Gemeinsame."

    Zur Definition und besonders zur Funktion der Gleichnisse liest man (Hinweis bei Suerbaum, S. 280) bei Rhet.Her.4,59: 

    "Similitudo est oratio traducens ad rem quampiam aliquid ex re dispari simile. Ea sumitur aut ornandi causa aut probandi aut apertius dicendi aut ante oculos ponendi. Et quomodo quattuor de causis sumitur, item quattuor modis dicitur: per contrarium, per negationem, per conlationem, per brevitatem." 

    Dass Gleichnisse auch als Mittel der Großkomposition eingesetzt werden und auch unser Gleichnis Fernwirkungen in das 7. Buch entfaltet (Allekto), soll hier nicht weiter verfolgt werden (s. Suerbaum, S. 282 ff.).
    .

  5. Inwiefern bildet das Gleichnis das erzählte Geschehen ab? Stellen Sie die einzelnen Bezugspunkte zwischen Real- und Bildebene zusammen und achten Sie darauf, welche Einzelzüge in beiden, bzw. nur in einer Ebene ausgeführt sind!

    Bildebene
    Der Redner beschwichtigt die Menge

    Realebene
    Neptunus beschwichtigt den Sturm

    ac veluti [cum]
    magno in populo 
    saepe coorta est seditio 
    saevitque animis ignobile vulgus
    [150] iamque faces et saxa volant, 
    furor arma ministrat;
    sic
    magno misceri murmure pontum
    emissamque hiemem (sensit Neptunus)
    et imis stagna refusa vadis
    disiectam Aeneae toto videt aequore classem,
    fluctibus oppressos Troas caelique ruina
    tum, [si forte]
    pietate gravem ac meritis  virum quem conspexere,
    (würdevolle Gelassenheit, Interesse)
    (beobachtende Analyse)

    (persönliches Anwesenheit)
    (geschärftes Wahrnehmen)
    (Rede als politisches Handeln)
    (Zurechtrücken der Verhältnisse)



    Interea... sensit Neptunus 

    et ... graviter commotus 
    et alto prospiciens 
    summa placidum caput extulit unda.
    ...videt ...nec latuere...
    ... vocat ...fatur
    'Tantane..? iam ... audetis...?
    quos ego - sed praestat...
    maturate fugam... dicite...
    non illi ... sed mihi ...

    silent arrectisque auribus astant;
    ille regit dictis animos et pectora mulcet:


    (der Aufruhr bricht in sich zusammen)
    (nur wenn er sich den Leuten zuwendet)
    (er geht durch die Reihen hindurch)
    (und lenkt mit leichter Hand)

    Sic ait, et dicto citius tumida aequora placat
    collectasque fugat nubes solemque reducit.
    ....

    cunctus pelagi cecidit fragor, 
    aequora postquam [155] prospiciens genitor 
    caeloque invectus aperto flectit equos 
    curruque volans dat lora secundo.
         Das Ergebnis zeigt, dass dieses Gleichnis die übliche (homerische) Form des Gleichnisses in doppelter Weise umdreht:
    1. die Beilegung des Sturmes gewinnt durch die Parallelisierung mit der politischen Szene zwar erheblich an Tiefenschärfe, wenn es aber um die Einzelzüge geht, bereichert der reale Vorgang die nur knapp ausgeführte Bildebene (und nicht wie üblich umgekehrt). 
    2. ein Naturereignis wird durch ein Bild aus der menschlich-politischen Welt verdeutlicht. Bei Homer ist es umgekehrt: Die dynamischen Naturereignisse, dienen dazu, inneres und äußeres Geschehen auf der menschlichen Ebene zu illustrieren. 

         Es liegt wohl daran, dass der durchgängige Symbolcharakter die Verhältnisse schon längst so gewendet hat, dass wir das, was sich als Gleichnisebene geriert, in Wirklichkeit längst als vordergründige  Geschehensebene wahrnehmen? Wir sehen den "imperator Romanus" vor uns, der wie Neptun den Sturm, so die aufgewühlte Bürgerkriegsgeneration durch sein bloßes gewichtiges Auftreten (graviter commotus), dadurch dass er unaufgeregt das Richtige sagt und tut, die Masse in seinen Bann schlägt und den "furor" der Bürgerkriege mit machtvoller Geste zum Erliegen bringt!" 
         In der Synkrisis der "Coniuratio" des Sallust, verteilt sich dieser "imperator Romanus" noch irreal auf zwei Einzelpersönlichkeiten; hier wird er in der Gestalt des Neptunus als Möglichkeit umrissen, in der Heldenschau des 6. Buches nähert er sich in der visionären Zusage der Wirklichkeit weiter an.

Sententiae excerptae:
Lat. zu "Verg" und "Aen.1,"
168
Quos ego!
Euch werde ich!
Verg.Aen.1,135

85
forsan et haec olim meminisse iuvabit.
vielleicht wird es einst Freude bereiten, sich auch daran zu erinnern.
Verg.Aen.1,203


Literatur:
zu "Verg" und "Aen.1,"
3543
Albrecht, Michael von
Vergil. Bucolica, Georgica, Aeneis. Eine Einführung.
Heidelberg (Winter, Heidelberger Studienhefte zur Altertumswissenschaft) 2006, 2/2007

3877
Buchheit, V.
Das weitere Proömium der Aeneis (Aen.1,8-33). Naevius und Vergil
in: Verg.üb.d.Sendung.., Heidelberg 1963

3649
Büchner, K.
P.Vergilius Maro. Der Dichter der Römer
Stuttgart, 3/1961 (SD aus der RE)

3653
Conway. R.S.
P.Vergili Maronis Aeneidos Liber Primus
Cambridge 1935

3773
Duhn, M.v.
Gleichnisse in den ersten sechs Büchern von Vergils Aeneis
Diss.Hamburg 1952

3790
Halter, T.
Vergils Aeneis-Proömium. Eine Deutung
in: WStd 77/1964 S. -110

3512
Jens, Walter
Der Eingang des dritten Buches der Aeneis
in: Philol. 97/1948, S.194-197

3538
Klingner, Friedrich
Virgil. Bucolica, Georgica, Aeneis
Zürich, Stuttgart (Artemis) 1967

3812
Lausberg, M.
Iliadisches im ersten Buch der Aeneis
in: Gymn 90/1983

3691
Merguet,H.
Lexicon zu Vergilius
Leipzig 1912; ND: Darmstadt 1961

3670
Salvatore, A.
Virgilio Marone,Leneide Libro I.
Naples, 1947

3674
Stahl, H.P.
"Verteidigung" des 1. Buches der Aeneis
in: Herm.97,1969, S.346ff.

3568
Vergil / Conington, Nettleship
Vergil (Publius Vergilius Maro): The Works of Virgil. With a Commentary by John Conington and Henry Nettleship. I-III.
London 3/1883-5/1898 (Ndr.: Hildesheim, Olms, 1963)

3569
Vergil / Forbiger
P.Vergili Maronis opera. ad optimorum librorum fidem edidit perpetua et aliorum et sua adnotatione illustravit... Albertus Forbiger. Pars I: Bucolica et Georgica - ParsII: Aeneis I-VI Pars III: Aeneis VII-XII, carmina minora, dissertatio de Vergili vita et.. Indices.
Leipzig (Hinrichs) 4,1872-1875

3570
Vergil / Heyne
P.Vergilii Maronis Opera, in tironum gratiam perpetua annotatione novis curis illustrata a Chr. Gottl. Heyne. Tomus I: P.Vergilii Maronis vita. Eclogen, Georgica, Aeneis I-IV. - Tomus II. Aeneis V-XII. Indices
Leipzig (Caspar Fritsch) 3,1800

3537
Vergil / Osiander, Hertzberg
Die Gedichte des Publius Virgilius Maro:
  1. Die Idyllen und das Gedicht vom Landbau, übers. v. C.U.v.Osiander;
  2. Kleinere Gedichte, welche dem Virgil ugeschrieben werden, übers. v. W.Hertzberg;
  3. Die Aeneide, übers. v. W.Hertzberg
Stuttgart, Metzler, 1853

3676
Weidner, A.
Commentar zu Vergil's AeneisBuch I und II.
Leipzig 1864

3681
Williams, R.D.
The Pictures on Dido's Temple
in: CQ.N.S.X,1960,145ff.

3682
Williams, R.D.
The Opening Scenes of the Aeneid
in: Procedings of the Virgil Society V (1965-66) 14ff


Site-Suche:
Benutzerdefinierte Suche
bottom - /Lat/verg/VergAen1_124.php - Letzte Aktualisierung: 28.12.2020 - 21:08