Nos personalia non concoquimus. Nostri consocii (Google, Affilinet) suas vias sequuntur: Google, ut intentionaliter te proprium compellet, modo ac ratione conquirit, quae sint tibi cordi. Uterque consocius crustulis memorialibus utitur. Concedis, si legere pergis.
 
 
 

Lateinische Grammatik

Syntax

Nebensätze: Konditionalsätze

vorher bottom nachher

 

Finalsatz | Konsekutivsatz | Temporalsatz | Kausalsatz | Konditionalsatz | Konzessivsatz | Komparativsatz

 

Einleitung der Konditionalsätze

5.) KONDITIONAL-Sätze

si + Ind./ Konj. wenn, falls (ind.Frg.: ob)
nisi, ni (si non) + Ind./ Konj. wenn nicht
si non (si minus)... attamen (at certe)  + Ind./ Konj. wenn nicht.... so doch (wenigstens)
si minus (ohne Verbum) + Ind./ Konj. andernfalls, sonst
sin (autem)   wenn aber
quodsi (sed si / si vero)   wenn aber, wenn nun, wenn also
nisi vero / nisi forte + Ind. wenn nicht etwa, es müßte denn sein dass
sive.... sive; seu.... seu + Ind. sei es dass.... sei es dass
si modo  + Ind sofern nur
siquidem   wenn wirklich (vgl. Kausalsätze)

KONDIT. WUNSCH-Sätze

dum, modo, dummodo (ne) + Konj. wenn (wofern) nur (nicht)
nedum + Konj.  + Konj. geschweige denn dass

 

Der Konditionalsatz 

  1. Realis (Indikativ)

    Ob die Bedingung eintritt ist zwar offen (indefinit), aber sie kann wirklich (real) eintreten. Ist sie dann wirklich eingetreten, ist damit die genannte Voraussetzung für das Geschehen des Nachsatzes erfüllt.
    1. si, nisi,... + Ind. (aller Tempora)
      1. Si dies est, lucet.
      2. Si bona existimatio divitiis praestat et pecunia tanto opere expetitur, quanto gloria magis est expetenda? (Cic.orat.2,172)
      3. Actum de te est, nisi provides.
  2. Potentialis

    Der Sprecher räumt der Erfüllbarkeit der Vorbedingung nur eine gewisse Möglichkeit ein. Es "könnte (wohl) sein" dass sie sich erfüllt, "vielleicht" erfüllt sie sich
    1. si, nisi,... + Konj. (Prs. / Pf.)
      1. Si dies sit, luceat.
      2. Dies deficiat, si velim numerare, quibus bonis male evenerit, nec minus si commemorem, quibus improbis optime. (Cic.nat.3,81)
      3. (3,29) Forsitan quispiam dixerit: Nonne igitur sapiens, si fame ipse conficiatur, abstulerit cibum alteri homini ad nullam rem utili? Minime vero: non enim mihi est vita mea utilior quam animi talis affectio, neminem ut violem commodi mei gratia. Quid? si Phalarim, crudelem tyrannum et immanem, vir bonus, ne ipse frigore conficiatur, vestitu spoliare possit, nonne faciat? Haec ad iudicandum sunt facillima. (3,30) Nam si quid ab homine ad nullam partem utili utilitatis tuae causa detraxeris, inhumane feceris contraque naturae legem, sin autem is tu sis, qui multam utilitatem rei publicae atque hominum societati, si in vita remaneas, adferre possis si quid ob eam causam alteri detraxeris, non sit reprehendendum. Sin autem id non sit eiusmodi, suum cuique incommodum ferendum est potius quam de alterius commodis detrahendum. (Cic.off.3,29f)
  3. Irrealis

    Der Sprecher weiß, dass die Bedingung "nicht-wirklich" (irreal) ist. Es handelt sich um ein irreales Gedankenspiel nach dem Motto "Was wäre, wenn...? - Leider (oder Gott sei Dank) ist es aber so nicht."
    1. Irrealis der Gegenwart (si, nisi,... +Konj. Impf.)
      1. Si dies esset, luceret
      2. Eximiae pulchraeque virtutes nisi voluptatem efficerent, quis eas aut laudabiles aut expetendas arbitraretur? (Cic.fin.1,42)
      3. Sapientia, quae ars vivendi putanda est, non expeteretur, si nihil efficeret. (Cic.fin.1,42)
    2. Irrealis der Vergangenheit (si, nisi,... +Konj. Plsqpf.)
      1. Si dies fuisset, luxisset
      2. Si venisses ad exercitum, a tribunis militaribus visus esses. Non es autem ab his visus; non es igitur profectus ad exercitum. (Cic.inv.1,87)
      3. (Laelius:) Imitor Archytam illum Tarentinum, qui, cum ad villam venisset et omnia aliter offendisset ac iusserat, 'A te infelicem', inquit vilico, 'quem necassem iam verberibus, nisi iratus essem.' (Cic.rep.1,59)
    3. Der Irrealis in der Abhängigkeit
      Der bedingende si-Satz bleibt stets unverändert
      • der irreale Hauptsatz (der Gegenwart und der Vergangenheit) hat im AcI sein Prädikat in der Form auf -urum fuisse. Falls ein Verbum diese Form nicht bildet, tritt Umschreibung ein mit futurum fuisse, ut (+ Konj.Impf.)
        1. Puto eum, si vellem, venturum fuisse.
        2. Puto eum, si voluissem venturum fuisse.
        3. Titurius clamitabat neque Carnutes illud consilium fuisse capturos, neque Eburones, si Caesar adesset, ad castra Romanorum venturos esse.
        4. Apparuit, nisi Agesilaus fuisset, futurum fuisse, ut Sparta deleretur.
        5. Si id fecisset, futurum fuisse puto, ut eum brevi paeniteret.
      • der Irrealis in der Indirekten Frage (oder in konjunktivischen Sätzen mit ut, cum, quin):
        • der Irrealis der Gegenwart bleibt in Haupt- und Nebensatz unverändert.
        • der Irrealis der Vergangenheit bleibt im Passiv (und im Aktiv, wenn das Prädikat kein PFA bildet) unverändert.
          1. quaeritur (quaerebatur), num, si id petivisses, abnuissem (commotus essem).
        • der Irrealis der Vergangenheit bildet im Aktiv das Prädikat des Nebensatzes auf -urus fuerim oder -urus fuissem.
          • in der indirekten Frage entsprechend der consecutio temporum
          • in konjunktivischen Sätzen mit ut, cum, quin immer auf -urus fuerim.
          1. Nescio, quid facerem, nisi amicus esses.
          2. Nescio, quid, nisi amicus fuisses, facturus fuerim.
          3. Nesciebam, quid, nisi amicus fuisses, facturus fuissem.
          4. Non dubito (dubitabam), quin te, si amicus fuisses, visitaturus fuerim.

       

  4. Konditionale Wunschsätze

    dum, modo, dummodo (ne) + Konj. 
    1. Oderint, dum metuant. (Acc.tr.204; Suet.Cal.30)
    2. Nihil tam asperumneque tam difficile esse, quod non cupidissime facturi essent, dum ea res civitatem aere alieno liberaret. (Sall.Cat.40,4)
  5. Besonderheiten

    1. nisi  
      nisi bedeutet nach vorausgehender Negation "außer, nur"
      • nihil nisi - nichts außer, nur
      • nemo nisi - niemand außer, nur
      • numquam nisi - niemals außer, nur
      1. Sermonem in multam noctem produximus, cum senex (Masinissa) nihil nisi de Africano loqueretur (Cic.rep.6,10)
    2. si non
      si non (statt nisi) steht (nur), wenn
      • der Nachdruck auf der Negation liegt
      • eine Einzelbegriff (nicht der gesamte Satz) verneint wird
      • der Nachsatz mit at, tamen, attamen, certe, at certe weitergeführt wird.
      • ohne Prädikat (elliptisch)  = andernfalls, sosnt
      1. Maxima voce clamat populus... libertate ne feris quidem quicquam esse dulcius; hac omnes carere, sive regi sive optimatibus serviant. (Cic.rep.1,55)
    3. sive (seu) - sive (seu) + Ind.
      • wenn (mindestens) zwei gleichwertige Bedingungen vorliegen
        1. Furi et Aureli, comites Catulli, | sive in extremos penetrabit Indos, |... sive in Hyrcanos Arabasve molles, | seu Sacas sagittiferosve Parthos, | sive quae septemgeminus colorat | aequora Nilus, || sive trans altas gradietur Alpes,... (Catull.11)
    4. si = ob
      • nach Begriffen des Versuchens (temptare) und Erwartens (exspectare)
        1. Temptabant hostes, si Romanos opprimerent.
        2. Exspectabat Caesar, si adversariorum copiae flumen transire conarentur.
     
vorher top nachher

 

Sententiae excerptae: