Nos personalia non concoquimus. Nostri consocii (Google, Affilinet) suas vias sequuntur: Google, ut intentionaliter te proprium compellet, modo ac ratione conquirit, quae sint tibi cordi. Uterque consocius crustulis memorialibus utitur. Concedis, si legere pergis.
 
 
 

top

| I-0 | I-1 | I-2 | I-3 | I-4 | I-5 | I-6 | I-7 | I-8 | I-9 | I-10 | I-11 | I-12 | I-13 | I-14 | I-15 | I-16 | I-17 | I-18 | I-19 | I-20 | I-21 | I-22 | I-23 | I-24 | I-25 | I-26 | I-27 | I-28 | I-29 | I-30 | I-31 | I-32 | I-33 || II-1 | II-2 | II-3 | II-4 | II-5 | II-7 | II-9 | II-10 | II-11 | II-12 | Hausaufgaben | Noten | Vokabeltraining |

 

Latein für Kinder

konzipiert als

Begleitgrammatik zum Lateinunterricht ab der 5. Klasse

Der Aufbau der Lateingrammatik orientiert sich an dem Unterrichtswerk "Ianua Nova" (V&R Göttingen), kann aber auch in Verbindung mit anderen Lehrbüchern verwendet werden.

Andrea et Dr.Edgar Ohst hanc paginam fecerunt (magistrum non vacantem adiuvantes) 22.2.2000

I 33: Konjunktive

 

IN I 33

Der Konjunktiv in der Indirekten Frage, im Wunsch und als Irrealis

zurück nach unten vorwärts
  1. Der Konjunktiv als Modus... 
  1. ...der inneren Abhängigkeit 
coniunctivus obliquus
  1. ...der Nichtwirklichkeit
coniunctivus irrealis
  1. ...des Wunsches 
coniunctivus optativus
  1. Was kann der Konjunktiv alles? (auch Wiederholung zu I 23)
  2. Die Formen des Konjunktivs 

 


I.

1) Der Konjunktiv als Modus der inneren Abhängigkeit: coniunctivus obliquus

HS-Frage (direkte Frage) NS-Frage (indirekte Frage)
"Quid Socrates dicit?"
"Quid Socrates dixit?"
"Scisne,  quid Socrates dicat?" gleichzeitig
Prs./Fut. im HS
quid Socrates dixerit?" vorzeitig
"Scivistine, quid Socrates diceret?" gleichzeitig
Vgh. im HS
quid Socrates dixisset?" vorzeitig

Indirekte Fragen sind innerlich abhängig und stehen deswegen immer im "Konjunktiv der inneren Abhängigkeit" (coniunctivus obliquus). [Wiederhole die Einteilung der Fragesätze in L. 13!]

Daraus ergeben sich folgende Regeln der Zeitenfolge: 

consecutio temporum

phalanxa.gif Hauptsatz Zeitverhältnis Nebensatz hoplitea.gif
Gegenwart/Zukunft gleichzeitig Konjunktiv Präsens
vorzeitig Konjunktiv Perfekt
Vergangenheit gleichzeitig Konjunktiv Imperfekt
vorzeitig Konjunktiv Plusquamperfekt

 


2.) Der Konjunktiv als Modus der Nichtwirklichkeit: coniunctivus irrealis

Der coniunctivus irrealis drückt im HS und NS eine Nichtwirklichkeit aus:

    Nisi aegrotus essem, te visitarem.
    Nisi aegrotus fuissem, te visitavissem.

- Die Voraussetzung des Sprechers, dass er nicht krank wäre, ist "irreal".

In Wirklichkeit ist er krank.
also bleibt auch die Folge, der Besuch (HS) irreal.

    Für die Gegenwart steht Konj. Imperfekt.
    Für die Vergangenheit steht Konj. Plusquamperfekt.


3.) Der Konjunktiv als Modus des Wunsches: coniunctivus optativus

Beispielsatz Erfüllbarkeit Zeitstufe Erklärung
Utinam ne aegrotus sim!
Dass ich doch gesund wäre!
(hoffentlich bin ich gesund!)
erfüllbar Gegenwart Der Wunsch ist für die Gegenwart geäußert und erfüllbar gedacht.
Utinam ne aegrotus essem!
Dass ich doch gesund wäre!
(leider bin ich es nicht!)
unerfüllbar Gegenwart Der Wunsch ist für die Gegenwart geäußert ist aber unerfüllbar gedacht.
Utinam ne aegrotus fuerim!
Dass ich doch gesund gewesen wäre! (hoffentlich war ich gesund!)
erfüllbar Vergangenheit Der Wunsch ist für die Vergangenheit geäußert und (noch) erfüllbar gedacht
Utinam ne aegrotus fuissem!
Dass ich doch gesund gewesen wäre! (leider war ich es nicht!)
unerfüllbar Vergangenheit Der Wunsch ist für die Vergangenheit geäußert ist aber unerfüllbar gedacht.

    Daraus ergeben sich folgende Regeln: 

coniunctivus optativus     

phalanxa.gif Zeitstufe Erfüllbarkeit Die Konjunktivform hoplitea.gif
Gegenwart erfüllbar Konjunktiv Präsens
unerfüllbar Konjunktiv Imperfekt
Vergangenheit erfüllbar Konjunktiv Perfekt
unerfüllbar Konjunktiv Plusquamperfekt

   


II.

Was kann der Konjunktiv alles?
(mit Wiederholung früherer Lektionen) 
  1. der Konj. Präsens 
  • coniunctivus obliquus (gleichzeitig gegenüber Prs. / Fut. im HS)
  • coniunctivus optativus (erfüllbar gedachter Wunsch der Gegenwart)
  • coniunctivus dubitativus (deliberativus) (Zweifelsfrage in der Gegenwart)
  • coniunctivus iussivus (Aufforderung an die 2. und 3. Person)
  • coniunctivus adhortativus (Aufforderung an die 1. Person Plural)
  1. der Konj. Imperfekt
  • coniunctivus obliquuus (gleichzeitig gegenüber Vergangenheit im HS)
  • coniunctivus irrealis (Gegenwart)
  • coniunctivus optativus (unerfüllbar gedachter Wunsch der Gegenwart)
  1. der Konj. Perfekt 
  • coniunctivus obliquuus (vorzeitig gegenüber Prs. / Fut. im HS)
  • coniunctivus optativus (erfüllbar gedachter Wunsch der Vergangenheit)
  1. der Konj. Plusquamperfekt 

 

  • coniunctivus obliquuus (vorzeitig gegenüber Vergangenheit im HS)
  • coniunctivus irrealis (Vergangenheit)
  • coniunctivus optativus (unerfüllbar gedachter Wunsch der Vergangenheit)

III.

Die Formen des Konjunktivs 

   
II. Perfektstamm
 

Inf.

amāv-isse monu-isse rēx-isse

kpf.gif (1114 Byte)

1.Sgl.
2.Sgl.
3.Sgl.
1.Pl.
2.Pl.
3.Pl.
amāv-eri-m
amāv-eri-s
amāv-eri-t
amāv-eri-mus
amāv-eri-tis
amāv-eri-nt
monu-eri-m
monu-eri-s
monu-eri-t
monu-eri-mus
monu-eri-tis
monu-eri-nt
rēx-eri-m
rēx-eri-s
rēx-eri-t
rēx-eri-mus
rēx-eri-tis
rēx-eri-nt

kpl.gif (1168 Byte)

1.Sgl.
2.Sgl.
3.Sgl.
1.Pl.
2.Pl.
3.Pl.
amāv-isse-m
amāv-issē-s
amāv-isse-t
amāv-issē-mus
amāv-issē-tis
amāv-isse-nt
monu-isse-m
monu-issē-s
monu-isse-t
monu-issē-mus
monu-issē-tis
monu-isse-nt
rēx-isse-m
rēx-issē-s
rēx-isse-t
rēx-issē-mus
rēx-issē-tis
rēx-isse-nt
   
II. Perfektstamm
 

Inf.

audīv-isse cēp-isse  

kpf.gif (1114 Byte)

1.Sgl.
2.Sgl.
3.Sgl.
1.Pl.
2.Pl.
3.Pl.
audīv-eri-m
audīv-eri-s
audīv-eri-t
audīv-eri-mus
audīv-eri-tis
audiv-eri-nt
cēp-eri-m
cēp-eri-s
cēp-eri-t
cēp-eri-mus
cēp-eri-tis
cēp-eri-nt
 

kpl.gif (1168 Byte)

1.Sgl.
2.Sgl.
3.Sgl.
1.Pl.
2.Pl.
3.Pl.
audīv-isse-m
audīv-issē-s
audīv-isse-t
audīv-issē-mus
audīv-issē-tis
audīv-isse-nt
cēp-isse-m
cēp-issē-s
cēp-isse-t
cēp-issē-mus
cēp-issē-tis
cēp-isse-nt
 

 

   
II. Perfektstamm
 

Inf.

amā-tum, am, um esse moni-tum, am, um esse rēc-tum, am, um esse

inpf.gif (1105 Byte)

1.Sgl.
2.Sgl.
3.Sgl.
1.Pl.
2.Pl.
amā-tus, ta, tum sum
es
est
amā-ti, tae, ta sumus
estis
sunt
moni-tus, ta, tum sum
es
est
moni-ti, tae, ta sumus
estis
sunt
rēc-tus, ta, tum sum
es
est
rēc-ti, tae, ta sumus
estis
sunt

inpl.gif (1134 Byte)

1.Sgl.
2.Sgl.
3.Sgl.
1.Pl.
2.Pl.
3.Pl.
amā-tus, ta, tum eram
erās
erat
amā-ti, tae, ta erāmus
erātis
erant
moni-tus, ta, tum
eram
erās
erat
moni-ti, tae, ta erāmus
erātis
erant
rēc-tus, ta, tum eram
erās
erat
rēc-ti, tae, ta erāmus
erātis
erant

fuii.gif (1041 Byte)

1.Sgl.
2.Sgl.
3.Sgl.
1.Pl.
2.Pl.
3.Pl.
amā-tus, ta, tum erō
eris
erit
amā-ti, tae, ta erimus
eritis
erunt
moni-tus, ta, tum erō
eris
erit
moni-ti, tae, ta erimus
eritis
erunt
rēc-tus, ta, tum erō
eris
erit
rēc-ti, tae, ta erimus
eritis
erunt

kpf.gif (1114 Byte)

1.Sgl.
2.Sgl.
3.Sgl.
1.Pl.
2.Pl.
3.Pl.
amā-tus, ta, tum sim
sīs
sit
amā-ti, tae, ta sīmus
sīitis
sint
moni-tus, ta, tum sim
sīs
sit
moni-ti, tae, ta sīmus
sītis
sint
rēc-tus, ta, tum sim
sīs
sit
rēc-ti, tae, ta sīmus
sītis
sint
kpl.gif (1168 Byte) 1.Sgl.
2.Sgl.
3.Sgl.
1.Pl.
2.Pl.
3.Pl.
amā-tus, ta, tum essem
essēs
esset
amā-ti, tae, ta essēmus
essētis
essent
moni-tus, ta, tum essem
essēs
esset
moni-ti, tae, ta essēmus
essētis
essent
rēc-tus, ta, tum essem
essēs
esset
rēc-ti, tae, ta essēmus
essētis
essent
   
II. Perfektstamm
 

Inf.

audī-tum, am, um esse cap-tum, am, um esse  

inpf.gif (1105 Byte)

1.Sgl.
2.Sgl.
3.Sgl.
1.Pl.
2.Pl.
audī-tus, ta, tum sum
es
est
audī-ti, tae, ta sumus
estis
sunt
cap-tus, ta, tum sum
es
est
cap-ti, tae, ta sumus
estis
sunt
 

inpl.gif (1134 Byte)

1.Sgl.
2.Sgl.
3.Sgl.
1.Pl.
2.Pl.
3.Pl.
audī-tus, ta, tum eram
erās
erat
audī-ti, tae, ta erāmus
erātis
erant
cap-tus, ta, tum eram
erās
erat
cap-ti, tae, ta erāmus
erātis
erant
 

fuii.gif (1041 Byte)

1.Sgl.
2.Sgl.
3.Sgl.
1.Pl.
2.Pl.
3.Pl.
audī-tus, ta, tum erō
eris
erit
audī-ti, tae, ta erimus
eritis
erunt
cap-tus, ta, tum erō
eris
erit
cap-ti, tae, ta erimus
eritis
erunt
 

kpf.gif (1114 Byte)

1.Sgl.
2.Sgl.
3.Sgl.
1.Pl.
2.Pl.
3.Pl.
audī-tus, ta, tum sim
sīs
sit
audī-ti, tae, ta sīmus
sītis
sint
cap-tus, ta, tum sim
sīs
sit
cap-ti, tae, ta sīmus
sītis
sint
 
kpl.gif (1168 Byte) 1.Sgl.
2.Sgl.
3.Sgl.
1.Pl.
2.Pl.
3.Pl.
audī-tus, ta, tum essem
essēs
esset
audī-ti, tae, ta essēmus
essētis
essent
cap-tus, ta, tum essem
essēs
esset
cap-ti, tae, ta essēmus
essētis
essent
 

1. Übungstext (Klassenarbeit):

Der Brand Roms


Unter Kaiser Nero brannte die Stadt Rom ab. Nero beschuldigte die Christen und ließ viele grausam hinrichten; andere bezichtigten Nero selbst der Brandstiftung. Josephus und Rufus unterhalten sich darüber:

Rufus: Utinam Roma ne incendio deleta esset! Scisne tu, Josephe, quis urbem Romam incenderit? Si mihi narraveris, quae a civibus in urbe disputentur, gratias tibi agam.
Josephus: Nero imperator Christianos urbem delevisse dicit. Quod equidem non credo. Nam ego quoque Christianus sum. Homines iusti sumus: Noctu clam in loca secreta convenimus, ut deum nostrum colamus et una cum fratribus cenemus. Alius alium monet, ut etiam inimicos amemus.
Rufus: Recte tu quidem. Christiani, si id incendium perfecissent, non Christiani sed viri impii essent. Sed dic mihi, quis id facinus fecerit!
Josephus: Utinam id scirem! Multi cives iussu Neronis imperatoris aedificia senatorum incensa esse dicunt. Sed ne Neroni maledicamus! Etiam Neronem amemus!
Übersetzung:
Die neuen Vokabeln:
  • incendium, ii, n - Brand, Feuersbrunst
  • incendere, o, incendi, incensum - anzünden, in Brand setzen
  • locus: hat den Pl. loca, orum, n
  • secretus, a, um - geheim
  • cenare (cena!)
  • maledicere + Dat. - jdn. schmähen, über jdn. schlecht reden
Gib möglichst genau an, warum der Konjunktiv verwendet wird:
deleta esset (Z. 1)
incenderit (Z. 2)
cenemus (Z. 6)
perfecissent (Z. 8)
scirem (Z. 10)

Welche Verbform des Textes steht im Futur II?
Die gesuchte Verbform ist:

 

zurück nach oben vorwärts
Sententiae excerptae:
Lat. zu "Grammatik"
1572
Grammaticus non erubescet soloecismo, si sciens fecit, erubescet, si nesciens.
Ein Grammatiker wird nicht über einen Fehler erröten, wenn er ihn mit Wissen macht, er wird (aber) erröten, wenn er ihn ohne Wissen gemacht hat.
Sen.epist.95,9.


Literatur:
zu "Grammatik"
722
Abel, F.
Ausbildung des bestimmten Artikels...
in: Glotta 48/1970

3614
Ahrens, H.L.
De Graecae Linguae Dialectis, I,II,
Göttingen 1839/1843

775
Anlauf, G.
Standard late Greek oder Attizismus? ..Optativgebrauch im nachklassischen Griechisch
Diss. Köln 1960

1236
Barié, P.
Phrasenstruktur oder Dependenzrelation..lat.Syntaxtheorie
in: AU XVI 5,65

452
Chantraine, P.
Grammaire homerique I-II
Paris 1958-1963

978
Kühner, R. / Gerth, B.
Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache (3. Aufl. bearbeitet von F. Blass und B. Gerth)
Hannover 1834-1835; 3/1890-1904

979
Kühner, R. / Stegmann, C.
Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache (bearbeitet von F.Holzweißig und C.Stegmann) I-II
Hannover 1877-1879; 1912-1914; 1955; Darmstadt (WBG) 4/1962

4170
Nepos / Glücklich
Hannibal : Text mit Erläuterungen ; Arbeitsaufträge, Begleittexte, Stilistik und Übungen zu Grammatik und Texterschliessung. Von Hans-Joachim Glücklich und Stefan Reitzer
Göttingen : Vandenhoeck & Ruprecht, 4/1996

2591
Nepos, Cornelius
Hannibal : Text mit Erläuterungen, ; Arbeitsaufträge, Begleittexte, Stilistik und Übungen zu Grammatik und Texterschließung
Göttingen : Vandenhoeck & Ruprecht, 4,1996

2593
Nepos, Cornelius / Nickel, Rainer
Nepos lesen - kein Problem! : Übungen zur Wiederholung der Grammatik
Bamberg : Buchner, 1,1991

2613
Schwenke, Richard
Über das Gerundium u. Gerundivum bei Cäsar u. Cornelius Nepos
Frankenberg : C. G. Rossberg, (1882)

4581
Stolz, Peter
Handbuch zur lateinischen Sprache des Mittelalters. 5 Bde. 1.: Einleitung, Lexikologische Praxis, Wörter und Sachen, Lehnwortgut 2.: Bedeutungswandel und Wortbildung 3.: Lautlehre 4.: Formenlehre, Syntax, Stilistik 5.: Biblographie, Quellenübersicht, Register
Beck. München 1996–2004

3615
Thumb-Kieckers
Griechische Dialekte, I,II.
Heidelberg 1932/1959

2630
Traut, Georg
Lexikon über die Formen der griech. Verba. Mit zwei Beilagen: Verzeichnis der Declinations- und Conjugations-Endungen; Grammatischer Schlüssel.
Meisenheim (Olms, Reprint der 1867 in Gießen erschienenen Ausgabe) 1986


bottom © 2000 - 2024 - /Ian/LGrLkI33.php - Letzte Aktualisierung: 09.03.2022 - 14:27